Phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên – Ngữ Văn lớp 9

Phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên, ta cảm nhận được vẻ đẹp của tình mẫu tử cũng như hình ảnh con cò trong ca dao xưa. Nhà thơ Chế Lan Viên đã rất tinh tế khi mượn chất liệu trong dân ca xưa để viết lên những vần thơ cảm động ngợi ca tình mẹ cao cả, lòng mẹ bao la vô tận cùng những nỗi vất vả nhọc nhằn nuôi con khôn lớn. Cùng Tip.edu.vn tìm hiểu, cảm nhận, bình giảng cũng như phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên qua bài viết dưới đây.

Tình mẫu tử thiêng liêng và sâu nặng vốn là đề tài quen thuộc của văn chương từ cổ chí kim, nhất là thi ca. Nhà thơ Nguyễn Duy từng viết “Ta đi trọn kiếp con người/ Cũng không đi hết mấy lời mẹ ru”. Nhà thơ Chế Lan Viên với bài thơ Con cò đã góp tiếng thơ độc đáo của mình để ngợi ca tình mẹ cũng như lời ru ngọt ngào của mẹ. Cùng cảm nhận và phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên.

Giới thiệu về bài thơ Con cò của Chế Lan Viên

Trước khi phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên, ta cần nắm được hoàn cảnh sáng tác cũng như nội dung chính của tác phẩm.

Con cò của nhà thơ Chế Lan Viên được sáng tác vào năm 1962, in trong tập thơ Hoa ngày thường – Chim báo bão (1967). Nhà thơ đã thông qua cánh cò tượng trưng dập dìu trong câu hát và lời ru để thể hiện tình yêu thương vô bờ của người mẹ với đứa con yêu dấu của mình cũng như những mong ước bình dị của mẹ. Hình ảnh con cò đi vào trong thơ của Chế Lan Viên luôn luôn vận động, luôn luôn biến hóa thành những ý nghĩa giàu giá trị biểu trưng.

Khi phân tích bài thơ con cò của Chế Lan Viên, ta thấy hình tượng bao trùm cả bài thơ là hình tượng con cò. Đó là con cò trong ca dao truyền thống, xuất hiện rất phổ biến và được dùng với nhiều ý nghĩa khác nhau. Nhưng có lẽ mang ý nghĩa phổ biến nhất chính là hình ảnh về người nông dân, người phụ nữ trong cuộc sống thường ngày với nhiều nhọc nhằn và vất vả nhưng luôn thể hiện được phẩm chất cao quý với những đức tính tốt đẹp.

Phân tích bài thơ con cò của Chế Lan Viên qua đoạn thơ đầu

Trong đoạn đầu, khi phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên, ta thấy tác giả đã sử dụng những hình ảnh quen thuộc trong ca dao để gợi tả không gian và khung cảnh quen thuộc. Nhà thơ đã đánh thức cánh cò yên ngủ, gọi cò cùng những ước mơ tuổi thơ về với những lời ru ấm áp ngọt ngào. Để rồi qua lời ru của mẹ trên trang thơ, con cò dần đến với tuổi thơ diệu kì của đứa trẻ. Giọng thơ man mác đã thể hiện được nhịp điệu nhẹ nhàng và thong thả của cuộc sống thời xưa vừa tái hiện hình ảnh con người, nhất là người phụ nữ vất vả nhọc nhằn để kiếm sống nuôi con.

Hình tượng trung tâm trong bài thơ là cánh cò nhưng cảm hứng chủ đạo lại là tình mẹ. Xuyên suốt bài thơ chính là sợi dây tình cảm ngọt ngào. Đó là sợi dây đỏ về tình mẹ sâu rộng bao la, bất tận và bất tử.

“Con còn bế trên tay

Con chưa biết con cò

Nhưng trong lời mẹ hát

Có cánh cò đang bay”

Với điệu ru quen thuộc, hình ảnh những cánh cò bay lả bay la đã nhẹ nhàng đi vào những giấc mơ của con, mang theo những yên bình và hạnh phúc. Người mẹ đã gửi tất cả tình yêu thương con vào trong lời ru để à ơi vỗ về, nâng niu và chăm sóc cho giấc ngủ ngọt ngào của con.

Cử chỉ “bế trên tay” “sẵn tay nâng” thể hiện sự âu yếm và chăm chút cho con từng li, từng tí một. Con lớn lên bằng dòng sữa ngọt ngào của mẹ, bằng cả lời hát ru thiết tha sâu lắng. “Con còn bế trên tay” nghĩa là con còn nhỏ và chưa nhận thức được về ý nghĩa của những lời ru ấy. Con cũng chưa biết về con cò như nào, là biểu tượng cho cái gì, hình ảnh con cò đến với con một cách vô thức. Khi phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên, ta thấy con cò hiện lên với bao đức tính cao quý:

“Cò một mình cò phải kiếm lấy ăn

Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ”

Trong khi con cảm nhận được tình yêu thương của mẹ, của những ấm êm trong vòng tay ngọt ngào ấy thì những cánh cò ngoài kia đang phải lặn lội kiếm ăn, cũng như chính cuộc đời gian truân vất vả của mẹ để nuôi con khôn lớn… Thân cò nhỏ bé phải kiếm ăn một mình giữa giông bão cuộc đời hẳn sẽ phải vượt qua biết bao khó khăn mưa bão.

Mẹ thương cho những cành cò, lại càng thương con nhiều hơn biết mấy, con còn nhỏ và bé bỏng quá. Sự chở che, bao bọc của mẹ cho con cùng với những gì tốt đẹp nhất, mẹ đều dành cho con. Thấp thoáng trong những lời thơ bình dị ấy, là hình ảnh của một người mẹ đang chơi cùng con, đang ru con bằng dòng sữa mát lành, đang ôm ấp vỗ về con qua những lời à ơi dịu ngọt.

“Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên

Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng.

Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân

Con chưa biết con cò, con vạc.

Con chưa biết những cành mềm mẹ hát.

Sữa mẹ nhiều con ngủ chẳng phân vân”.

khi phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên, ta thấy cánh cò, cánh vạc, cành mềm đều là những chất liệu từ ca dao, dân ca. Đó là những hình ảnh quen thuộc và gần gũi biết bao, nó gợi lên tình yêu vô bờ mà cũng đầy bình dị của người mẹ. Còn còn bé bỏng và trong sáng biết bao. Vì thế, những hoạn nạn khó khăn của cuộc đời ngoài kia hãy để mẹ ôm trọn, con hãy cứ ngủ ngoan mà chẳng cần phân vân vì đã có mẹ ở bên.

Điệp từ “mẹ hát” ở đầu đoạn thơ và cuối đoạn thơ cho thấy mẹ hát ru con rất nhiều bài, ru con qua biết bao tháng năm. Vậy lời hát ru của mẹ là gì? Vì sao trong lời ru của mẹ lại có hình ảnh con cò?.

Hình tượng về con cò thường xuất hiện trong ca dao dân ca và trở thành hình ảnh gần gũi thân thuộc với con người Việt Nam từ thủa nhỏ. Con cò trong ca dao gợi nỗi buồn thương về những gì lận đận, trong sạch, nghèo khó nhưng cao cả. Mẹ mang theo cả điệu hồn dân tộc vào những lời hát ru.

Trong lời ru của mẹ có hình ảnh con cò bay lả bay la, gợi lên nhịp sống thong thả bình yên, có con cò cửa Phủ, con cò Đồng Đăng từ nơi này đến nơi khác trên mảnh đất thân thương này. Đồng thời hình ảnh con cò còn gợi lên thân phận người phụ nữ, những người mẹ lận đận, nghèo khó, cơ cực và bất hạnh. Như vậy, cò là hình ảnh bé bỏng côi cút trong ca dao. “Cò ơi chớ sợ”! Con là con của mẹ. Và mẹ sẽ sẵn sàng nâng niu tất cả, tình mẹ nhân từ được mở rộng. Từ tình yêu con đến yêu thương những gì nhỏ bé đáng thương, đáng được che chở.

Trong những lời ru ấy của mẹ còn có hơi xuân, nghĩa là thấm đượm cả sự sống, và hạnh phúc tuổi trẻ thấm cả cuộc đời của mẹ. Tất cả mẹ gửi vào những lời ru cuộc đời, những lời hát mộc mạc bình dị, nhẹ nhàng mà êm ái sâu lắng. Cứ như thế, tình yêu thương bao la và nhân ái của mẹ cùng với lời ru đã in sâu vô thức vào kí ức tuổi thơ con “Sữa nuôi phần xác, hát nuôi phần hồn” (Nguyễn Duy). Đó là lời ru khởi đầu để ru cao vào cuộc sống, nâng đỡ con suốt mỗi chặng đường. Tấm lòng mẹ dạt dào vô hạn, mẹ luôn khát khao cho con một cuộc sống  bình yên, hạnh phúc, mong con khôn lớn lên người. Phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên, người đọc còn phát hiện ra biết bao hình ảnh dung dị gần gũi.

“Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên

Con khôn lớn, con theo cò đi học

Cánh cò trắng bay theo gót đôi chân…”

Trong những lời ru yêu thương ấy, không chỉ nhằm mang đến những giấc mơ ngọt lành cho con mà mẹ còn gửi gắm biết bao mong ước. Đó là khát khao con khôn lớn trưởng thành, con đến trường và đi học như bao đứa trẻ khác. Bên cạnh đó, mẹ còn ước mong tâm hồn con ngời sáng, được chắp cánh bay cao bay xa như cánh cò để trở thành người có ích:

“Lớn lên, lớn lên, lớn lên

Con làm gì?

Con làm thi sĩ

Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

Trước hiên nhà

Và trong hơi mát câu văn”

Tình mẹ cùng những lời hát ru ngọt ngào đã nâng đỡ con khôn lớn và trưởng thành. Hình ảnh con cò đã đi vào tiềm thức của tuổi thơ để trở nên gần gũi, và sẽ theo con trên mọi chặng đường đời gian khó. Hình ảnh con cò được xây dựng bằng sự liên tưởng đa dạng và phong phú của nhà thơ như được bay ra từ ca dao để sống trong tâm hồn con. Đó cũng là biểu tượng của lòng mẹ, sự nâng đỡ dìu dắt dịu dàng của mẹ. Phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên, ta không khỏi xúc động về hình ảnh người mẹ – như biểu tượng con cò tảo tần chịu khó cũng như yêu thương con sâu đậm.

Phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên qua đoạn thơ thứ hai

“Ngủ yên! ngủ yên! ngủ yên

Cho cò trắng đến làm quen

Cò đứng ở trong nôi

Rồi cò vào trong tổ

Con ngủ yên thì cò cũng ngủ

Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi”.

Cánh cò phải chăng chính là vòng tay âu yếm của mẹ, là tình yêu thương dạt dào của mẹ đã chung hơi ấm, truyền hơi ấm cho con. Là con, đứa con bé bỏng của mẹ, là con cò côi cút trong ca dao. Tất cả được mẹ chở che và chăm sóc. Những năm tháng tuổi thơ, cò đứng bên con, đứng quanh nôi rồi vào trong tổ, vỗ về giấc ngủ cho con. Đến khi con khôn lớn và cắp sách đến trường thì “con theo cò đi học”. Khi con trưởng thành thì “cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ/ trước hiên nhà và trong hơi mát câu văn”.

Tại sao con cò lại làm thi sĩ? Bởi thi sĩ là người sáng tạo ra cái đẹp, cũng như khơi dậy và bồi đắp những tình cảm đẹp của con người. Và hơn thế nữa là lời ru của mẹ, từ cái ngọt ngào sâu lắng của ca dao đã đi vào tâm hồn con lúc nào không hay. để những cảm xúc dạt dào cứ tuôn chảy mãi trong con.

“Con làm thi sĩ” cánh cò trắng đi vào những câu thơ của con dịu ngọt, mát lành và đằm thắm. Mẹ mong tâm hồn con trong sáng, ấm áp biết làm đẹp cho đời. Phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên, người đọc còn phát hiện ra những ước mơ nhỏ nhoi đầy ấm áp của mẹ.

Phân tích bài thơ Con cò qua đoạn thơ cuối

Đến khổ thơ thứ ba, nhịp thơ bỗng trở nên dồn dập hơn như sự trào dâng của tình mẫu tử thiêng liêng:

“Dù ở gần con

Dù ở xa con

Lên rừng xuống biển

Cò sẽ tìm con

Cò mãi yêu con

Con dù lớn vẫn là con của mẹ

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con”.

Đến đây, mẹ như đã hóa thân thành cánh cò tuổi thơ để đi vào những giấc mơ của con. Dù cuộc sống này có sao đi nữa, có khó khăn gian khổ đến đâu, dù con có đi đến chân trời góc bể thì mẹ cũng sẽ tìm đến bên con, bảo vệ và chở che cho con. Đoạn thơ như một lời đúc kết quy luật của tình cảm. Đó chính là những xúc cảm trong tấm lòng của người mẹ.

Điệp từ “dù ở” cùng với từ chỉ không gian gần xa, thành ngữ “lên rừng xuống biển” đã thể hiện cuộc sống mưu sinh lận đận vất vả. Những câu thơ còn thể hiện không gian cách trở với sự đổi thay của cuộc sống con người. Nhưng dù thế nào đi nữa thì “cò sẽ tìm con” và “cò mãi yêu con” – Đó là hình ảnh về cò của hiện tại và cò ở tương lai.

Cuộc đời dẫu là thế, thời gian dẫu có biến đổi không ngừng, nhưng với mẹ con mãi còn bé bỏng. Hôm nay con vẫn nằm trong vòng tay ấm áp của mẹ, rồi mai con lớn sẽ bay đến những chân trời ước mơ của riêng con, nhưng dù thế nào con vẫn là con của mẹ và cho đến hơi thở cuối cùng, mẹ vẫn luôn bên con…

Mạch thơ chuyển sang hai câu thơ tám chữ, thể hiện một triết lý sâu sắc “Con dù lớn thì mãi là con của mẹ”. Con dù có lớn khôn trưởng thành đi chăng nữa, con mãi là đứa con bé bỏng của mẹ, vẫn luôn cần mẹ chở che. Đó cũng là bản năng của người làm mẹ. Trong thâm tâm của mẹ, con cái bao giờ cũng còn nhỏ dại, cùng cần yêu thương và chở che. Từ sự thấu hiểu tấm lòng của người mẹ, nhà thơ Chế Lan Viên đã khái quát hóa thành một quy luật của tình cảm có ý nghĩa bền vững và sâu sắc.

Trở lại với âm hưởng của lời ru, khi phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên trong đoạn thơ cuối, ta thấy tác giả lại một lần nữa khẳng định ý nghĩa của những lời hát ru ngọt ngào. Những lời ru ấy cũng là khúc hát yêu thương, là tình cảm vô bờ mẹ đã dành cho con. Sự hóa thân của người mẹ vào cánh cò mang nhiều ý nghĩa sâu xa, kết tụ những gian khổ, nhọc nhằn với những hy sinh thầm lặng của mẹ để nuôi dưỡng tâm hồn con trưởng thành.

Câu thơ cuối như một hình ảnh rất đẹp. Cánh cò vỗ qua nôi như dáng mẹ đang nghiêng xuống chở che, đang thì thầm nói với con những lời tha thiết của lòng mẹ. Tác giả đã đúc kết hình tượng con cò mang ý nghĩa về mẹ, về cuộc đời của con. Dường như trong tất cả tình yêu thương trên thế gian này đều đã được quy tự bên nôi, à ơi nuôi dưỡng tâm hồn bé bỏng của con.

Khi phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên, ta thấy tác giả đã sử dụng thể thơ tự do, với những câu dài ngắn khác nhau, nhiều chỗ lặp lại sử dụng điệp từ hoàn toàn gợi lên những âm hưởng quen thuộc của những lời hát ru. Sâu xa hơn trong những vần thơ ấy lại là sự suy ngẫm, là chất triết lý của cuộc đời. Qua lời ru của mẹ, tất cả ánh sáng, tình yêu, không gian và màu sắc trên thế giới này đều dành cho trẻ thơ.

Tình mẫu tử là tình cảm mang đầy chất thơ với rất nhiều tác phẩm xúc động về đề tài này, điển hình là bài thơ Con cò. Đóng góp của nhà thơ Chế Lan Viên đã mang nhiều cách tân với giọng điệu suy ngẫm và chất triết lý. Những ý thơ trong bài cứ như lướt trên cái nền uyển chuyển của ca dao vậy. Hình tượng con cò chính là biểu tượng của cách nghĩ, cách nhìn của thời đại, lắng lại về những chiêm nghiệm về những gì là bản chất tốt đẹp của cuộc đời.

Giữa dòng đời đầy bộn bề ngày hôm nay, trẻ em đã không còn được nghe những lời hát ru ngọt ngào nữa. Thay vào đó là những âm thanh tất bật của đời thường, khiến mỗi đứa trẻ lớn lên dường như thiếu một thứ gì đó, một thứ nhẹ nhàng nhưng đôi chút mơ hồ mà không gì có thể bù đắp được. Con cò là một trong những kiệt tác của hồn thơ Chế Lan Viên.Bằng con đường của sự suy tưởng, với sự vận dụng linh hoạt và sáng tạo trong ca dao, giọng thơ điệu tâm tình thủ thủ, nhịp điệu êm ái và dịu dàng đã mang lại âm hưởng của những lời hát ru ngọt ngào.

Bài thơ con cò đã ngợi ca tình mẹ và thấm đượm chất nhân văn cao cả. 51 câu thơ tự do đã đan xen và kết chuỗi thành lời ru ngân nga, ngọt ngào, biểu hiện tình thương và ước mơ của người mẹ hiền đối với con thơ. “Kì quan tuyệt phẩm nhất của tạo hóa là trái tim người mẹ” Ai đó đã từng nói như vậy về tình mẫu tử thiêng liêng. Qua bài thơ này, mỗi chúng ta thêm yêu và trân trọng biết bao về người mẹ hiền yêu dấu của mình!

Hy vọng qua bài viết về đề tài cảm nhận và phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên đã cung cấp cho bạn những kiến thức hữu ích. Chúc bạn luôn học tốt!

Xem thêm >>> Cảm nhận bài thơ Nói với con của Y Phương 

Xem thêm >>> Phân tích bài thơ Sang thu của Hữu Thỉnh

Xem thêm >>> Phân tích bài thơ Đồng chí của Chính Hữu

Xem thêm >>> Phân tích bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt

Xem thêm >>> Cảm nhận bài Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải