Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm [HAY NHẤT]

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm để thấy đất nước là của nhân dân, đất nước được cảm nhận từ phương diện lịch sử, văn hóa, chiều dài của thời gian hay chiều sâu của không gian… Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm cũng thức tỉnh tinh thần yêu dân tộc trong mỗi người, hãy cùng giữ gìn truyền thống và bản sắc quê hương xứ sở… Bài viết dưới đây của Tip.edu.vn sẽ giúp bạn tìm hiều và có những ý văn hay cho chủ đề “phân tích bài thơ đất nước của Nguyễn Khoa Điềm”, cùng tìm hiểu nhé!. 

Mở bài: Đất nước luôn là đề tài muôn thuở thu hút nhiều cây bút của thơ văn Việt Nam. Chúng ta từng bắt gặp hình ảnh đất nước đau thương, mất mát nhưng vẫn sáng ngời ý chí đấu tranh trong thơ Nguyễn Đình Thi. Ta cũng nhớ đến một đất nước rất đỗi tươi đẹp, dịu dàng đầy thơ mộng trong thơ ca Hoàng Cầm. Nhưng có lẽ, hình ảnh đất nước được nhìn từ nhiều khía cạnh, đầy đủ và trọn vẹn nhất trong bài thơ Đất nước (trích Trường ca Mặt đường khát vọng) của Nguyễn Khoa Điềm đã để lại nhiều dư ba sâu sắc… 

Những nét chính về tác giả cùng tác phẩm 

Trước khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, ta cần nắm được đôi nét về tác giả Nguyễn Khoa Điềm cũng như tác phẩm. 

Tóm lược về nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm 

Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế trong một gia đình có truyền thống yêu nước và cách mạng. Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Thơ ông hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa xúc cảm nồng nàn và sự suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước, con người Việt Nam. Năm 2000, ông được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm Đất nước

Trường ca Mặt đường khát vọng được tác giả hoàn thành ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971, in lần đầu năm 1974, viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị về vùng tạm chiếm miền Nam về non sông đất nước, về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh hòa nhịp với cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược. Đoạn trích Đất nước là một trong những đoạn thơ hay về đề tài đất nước trong thơ Việt Nam hiện đại.

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm để thấy Đoạn trích được học trong chương trình đã thể hiện cảm nghĩ mới mẻ của tác giả về đất nước qua những vẻ đẹp được phát hiện ở chiều sâu trên nhiều bình diện như lịch sử, địa lý, văn hóa,… Bên cạnh đó, đoạn trích còn nhấn mạnh tư tưởng “Đất nước của Nhân dân” bằng hình thức biểu đạt giàu suy tư, qua giọng thơ trữ tình – chính luận sâu lắng thiết tha.

Hình hài Đất nước từ khi được sinh ra cho đến khi trải qua bao chiến tranh bom đạn được tái diễn sinh động qua hồn thơ tinh tế, phóng khoáng của nhà thơ. Đất nước Việt Nam giờ đây dưới ngòi bút của Nguyễn Khoa Điềm hiện lên với nhiều khía cạnh khác nhau, qua bao thăng trầm của lịch sử dân tộc. Đất nước là tên gọi thiêng liêng bình dị nhưng chất chứa bao nhiêu nguồn cảm xúc của tác giả.

Đất nước được hình thành từ đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân

Đoạn trích được mở đầu bằng những vần thơ nhẹ nhàng, tinh tế đưa người đọc trở về với những ngày đầu mới khai sinh:

“Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi

Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể.

Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm sẽ thấy đất nước hiện lên qua những câu thơ thật bình dị, gần gũi nó không phải là một khái niệm trừu tượng mà là một khái niệm hiện hữu hàng ngày trong cuộc sống của mỗi chúng ta. Tác giả sử dụng từ “khi” để đánh dấu sự ra đời của khái niệm “đất nước”. Tác giả bắt đầu lý giải nguồn gốc của “đất nước” mà mỗi người đều mong muốn hiểu thấu được. 

Giọng thơ dịu nhẹ, ngọt ngào dẫn người đọc vào những “ngày xửa ngày xưa”. Đó như một nốt nhạc của quá khứ trở về trong những suy nghĩ của con người. “Ngày xửa ngày xưa” là khoảng thời gian không được xác định cụ thể đã đánh dấu nhiều sự kiện, chỉ biết rằng nó đã có từ rất lâu đời…

Cùng với hình ảnh “miếng trầu” gợi cho độc giả liên tưởng đến sự tích Trầu Cau – câu chuyện ca ngợi tình vợ chồng thủy chung son sắt, tình anh em gắn bó keo sơn và những đức tính ấy cũng chính là những nét đẹp trong phong tục của người dân Việt Nam. 

Bên cạnh đó, khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, ta thấy đất nước còn hình thành từ truyền thống đánh giặc giữ nước khi “dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”, mượn hình ảnh “cây tre”, tác giả như muốn nhắc nhớ lại truyền thuyết Thánh Gióng để người đọc thấy được tinh thần kiên cường, bất khuất chống giặc ngoại xâm hào hùng của dân tộc.  Đất nước còn gắn liền với cuộc sống bình dị, thân quen của nông thôn Việt Nam:

“Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”

Bằng việc sáng tạo khi đưa thành ngữ “rừng cay muối mặn” vào câu thơ, tác giả như muốn khẳng định sự đồng cam cộng khổ cùng với lối sống đầy tình nghĩa của dân tộc ta. Không chỉ dừng lại ở đó, “đất nước” còn được lý giải chính là thành quả lao động để xây dựng và phát triển:

“Cái kèo cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã, giần, sàng

Đất nước có từ ngày đó.”

Những dụng cụ như “kèo, cột” được tạo ra để phục vụ cho đời sống sản xuất cũng như sinh hoạt của con người đều gắn bó với lịch sử ra đời của đất nước mến thương. Bằng thành ngữ “một nắng hai sương” cùng với những động từ mạnh như “xay, giã, giần, sàng” cho thấy được quá trình lao động vất vả để sản xuất lương thực, nuỗi sống biết bao nhiêu thế hệ trưởng thành. Rất bình dị, rất chân thực nhưng tất cả đều là những lý giải đúng đắn, có tính thuyết phục.

Đất nước được hình thành từ chiều sâu của lịch sử, địa lý, văn hóa

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm để thấy tác giả như dẫn người đọc đi vào những cung bậc cảm xúc khác nhau khi đọc bài thơ. Bên cạnh sự có mặt từ rất lâu đời, “đất nước” trong hiện tại còn gắn liền với chuyện tình duyên đôi lứa e ấp nhưng mặn nồng:

“Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm.”

Đất Nước không chỉ hiển hiện trong không gian văn hóa, phong tục tập quán của con người mà còn hiện lên trong những tình yêu lứa đôi mặn nồng, tha thiết. Tác giả đã cắt nghĩa “Đất Nước” thành hai từ “Đất” và “Nước” để lý giải cụ thể ý nghĩa của từng từ. Đây có thể coi là sự tinh tế và đầy thị vị của Nguyễn Khoa Điềm. Nhưng dù được tách ra thì đất nước vẫn là một khái niệm trọn vẹn và đầy đủ ý nghĩa nhất.

Đất nước dưới lăng kính của tác giả còn được mở ra theo chiều dài của lịch sử và chiều dài của không gian văn hóa, của những con người vẫn còn thường trằn trọc tha thiết để đi tìm hình bóng quê hương. “Đất Nước” như vậy đã được hình thành từ những sự tích xa xưa, từ những điển tích điển cố mà người đời sau vẫn luôn nhắc nhớ nhau:

“Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”

Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”

Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ

Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Để ra đồng bào ta trong bọc trứng”

Những hình ảnh “con chim phượng hoàng”, “con cá ngư ông”, “Lạc Long Quân và Âu Cơ” chính là minh chứng cho sự phát triển thăng trầm nhưng đáng tự hào của lịch sử nước nhà. Nhớ về nguồn cội, nhớ về những ngày xưa vất cả chính là đạo lý truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” của nhân dân ta. Đất nước trong ý niệm của Nguyễn Khoa Điềm còn là sự tiếp nối truyền thống:

“Những ai đã khuất

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện mai sau.”

Trong sự hình thành và phát triển, bề dày văn hóa lịch sử ngày càng được khẳng định. Những con người đã ngã xuống vì đất nước, những con người thế hệ mai sau cần phải giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp đó. Nguyễn Khoa Điềm đã có cái nhìn đa chiều về đất nước từ khía cạnh đời thường, khía cạnh lịch sử, khía cạnh không gian và thời gian mang đến cho người đọc những nhận thức đúng đắn về đất nước mà chúng ta đã và đang sống, cống hiến. Hơn hết, tác giả còn khẳng định:

“Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước.”

Có thể nói, “Đất Nước” đã đi vào và in hằn vào máu thịt của mỗi người dân Việt Nam. Hai câu thơ ấy mang tính triết lý suy tưởng hòa quyện trong mỗi cá nhân, trong sự sống của “anh và em”, cũng chính là của đất nước.

“Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm

Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn, to lớn.”

Hình động tình cảm của “anh và em” hài hòa trong tình yêu đất nước, vì vậy phải biết yêu thương đoàn kết, cùng nhau chung sức giữ gìn và xây dựng đất nước. Cũng chính từ đây mà hai nhân vật trữ tình “anh và em” hay cũng có thể nói là chính tác giả luôn đặt một niềm tin vào thế hệ tương lai của đất nước:

“Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng”

Với cảm hứng lãng mạn cùng nghệ thuật nói quá, tác giả đặt niềm tin vào trong thế hệ tương lai của nước nhà sẽ xây dựng, bảo vệ đất nước, đưa đất nước ngày một “đi xa” hơn nữa theo cách nói của tác giả để có thể sánh vai với các cường quốc trên thế giới. Bên cạnh đó, tác giả còn chỉ rõ cho độc giả thấy được trách nhiệm của mỗi người công dân đối với đất nước của mình:

“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời.”

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm sẽ thấy bằng điệp ngữ “phải biết”, tác giả nhấn mạnh đến sự nhận thức của con người. Từ nhận thức “Đất Nước là máu xương” đến hành động tự nguyện “gắn bó, san sẻ và hóa thân”, tác giả muốn nhắc rằng dù ở thế hệ nào thì mỗi cá nhân đều phải biết xả thân vì đất nước. Đó cũng chính là ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc giữ gìn, bồi đắp và cống hiến để “Làm nên Đất Nước muôn đời”. 

Với lời thơ trữ tình nhưng giàu tính chính luận, độc giả như cảm nhận được sự suy ngẫm của tác giả về thế hệ trẻ nước nhà hiện nay trong trách nhiệm, ý thức xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc.

Tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân” trở thành tư tưởng cốt lõi 

Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm sẽ thấy tác giả đã đưa ra nguồn gốc hình thành khái niệm “Đất Nước” bằng cách chỉ ra bề dày về yếu tố văn hóa, lịch sử, địa lý của nước ta. Từ đây ông muốn nhắc nhớ trách nhiệm và ý thức của thế hệ trẻ trong công cuộc xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước vững mạnh để không phụ lòng, phụ công những bậc tiền nhân đã hy sinh cả bản thân mình vì sự nghiệp chung của cả dân tộc:

“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha

Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta…”

Một quan niệm sâu sắc, giàu giá trị nhân sinh khiến cho người đọc không thể phủ nhận sự tồn tại của đất nước như một thực thể. “Đất Nước” ấy còn biểu hiện cho lòng thành kính, cho sự biết ơn đến những người đã ngã xuống vì sự tồn vong, hòa bình và tự do của ngày hôm nay…

“Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”

Lại thêm một sự lý giải đúng đắn về định nghĩa “Đất Nước”, những con người đó dù đã chết nhưng trái tim họ vẫn còn sống trong cuộc sống của những người ở lại. Nhưng có thể nói, để nhấn mạnh tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”, Nguyễn Khoa Điềm đã viết nên hai câu thơ thật sâu sắc và cụ thể:

“Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân

Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại.”

Thật vậy, từ xưa đến nay, nhân dân chính là chủ nhân của đất nước. Bởi vậy, đất nước này bây giờ và mãi mãi thuộc về nhân dân mà không thế lực nào có thể xóa bỏ được điều hiển nhiên ấy. Khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, ta thấy tư tưởng mà tác giả truyền tải rất tiến bộ, rất đời thường dung dị khi nói “Đất Nước của ca dao thần thoại”. Thế nhưng nó lại rất sâu sắc làm cho độc giả, mọi thế hệ Việt Nam phải ý thức rõ hơn về trách nhiệm của mình đối với vận mệnh của nước nhà.

Xem chi tiết >>> Tư tưởng Đất nước của nhân dân trong Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

Đánh giá tác phẩm khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm 

Tác giả đã lựa chọn thể thơ tự do, phóng khoáng không bị bó buộc về số chữ trong một câu, số câu trong một bài vừa tạo ra nét độc đáo về hình thức cho bài thơ, vừa là cơ hội để dòng chảy của cảm xúc được phát triển một cách tự nhiên. Bên cạnh đó, khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, ta thấy nhà thơ còn sử dụng các chất liệu văn hóa dân gian với đa dạng các thể loại: từ phong tục – tập quán sinh hoạt của nhân dân đến các thể loại của văn học dân gian như ca dao – dân ca, truyện cổ tích, truyền thuyết, sự tích,…

Điều đặc biệt là tác giả sử dụng một cách sáng tạo, không trích dẫn nguyên văn mà chỉ trích một vài từ nhưng người đọc cũng có thể hiểu về thi liệu dân gian ấy. Cùng vơi giọng thơ trữ tình – chính luận, là sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước và con người. Chính những yếu tố nghệ thuật ấy, đã làm cho “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm luôn luôn in dấu trong lòng độc giả mến mộ.

Kết bài: Có thể thấy, Đất Nước đã được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm trữ tình hóa một vấn đề mang tính chất chính luận, nhằm trả lời những câu hỏi mà dân tộc đã phải tìm lời giải đáp trong cuộc chiến đấu vì lý tưởng độc lập tự do, cuộc chiến chống lại thế lực bạo tàn. Những vần thơ rất đẹp về đất nước đã vượt qua sứ mạnh của thời gian, chạm đến trái tim của hàng triệu người dân Việt Nam để khơi dậy ý thức, trách nhiệm và đưa đất nước đến với những “tháng ngày mơ mộng”…

Dàn ý phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm 

Những ý chính trong bài viết cũng như giá trị của tác phẩm được khái quát qua dàn ý phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.

Mở bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

• Giới thiệu ngắn gọn về nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm cùng tác phẩm Đất nước của nhà thơ.
• Tóm lược nội dung và giá trị của tác phẩm Đất nước.

Thân bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm 

• Đất nước được hình thành bởi đời sống tinh thần cũng như vật chất của nhân dân.
• Đất nước được hình thành bởi phương diện văn hóa, lịch sử, chiều dài của thời gian cũng như chiều sâu của không gian. 
• Định nghĩa về đất nước và tư tưởng Đất nước của nhân dân trở thành tư tưởng cốt lõi. 

Kết bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm 

• Nhấn mạnh giá trị của đoạn trích được học cũng như toàn bộ tác phẩm Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.
• Bày tỏ cảm nhận và suy nghĩ của bản thân khi tìm hiểu và phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm. 

Tiếng nói thiêng liêng “Đất nước” đã đi vào trái tim của biết bao người, đi qua những lời ru êm dịu và lắng sâu trong mỗi câu văn lời thơ, điển hình là Đất nước của tác giả Nguyễn Khoa Điềm. Một đất nước vẹn toàn, đa chiều, được tổng hợp trên nhiều bình diện khác nhau – một đất nước của nhân dân. Tứ thơ là sự kết hợp hoàn mỹ giữa xúc cảm và suy nghĩ, trữ tình và chính luận. Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm sẽ thấy nhà thơ đã thức tỉnh tinh thần và ý thức dân tộc cùng tình cảm với đất nước, với nhân dân của thế hệ trẻ trong những năm tháng chống Mỹ cứu nước. 

Như vậy, bài viết trên đây của Tip.edu.vn đã giúp bạn có được cái nhìn cụ thể và tổng quát khi phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm. Hy vọng những ý văn trên sẽ hữu ích với bạn trong quá trình tìm hiểu và nghiên cứu về đề bài phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm. Chúc bạn luôn học tập tốt!. 

Xem thêm:

• Cảm nhận Đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm – Ngữ Văn 12
• Phân tích 9 câu đầu bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
• Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi [HAY NHẤT]