Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi [Bài viết HAY NHẤT]

Phân tích Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi để thấy một bức tranh phong cảnh ngày hè tinh tế và độc đáo cũng như nỗi niềm tâm tư của tác giả. Bên cạnh đó, phân tích Cảnh ngày hè còn thể hiện sự hòa quyện tuyệt vời giữa tâm hồn và nét bút của một đấng tài hoa với tấm lòng của một bậc lương tướng. Bài viết dưới đây của Tip.edu.vn sẽ giúp bạn tìm hiểu và phân tích Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi, cùng tìm hiểu nhé!. 

Mở bài: “Ức trai tâm thượng quang khuê tảo” là những gì mà vua Lê Thánh Tông nói nhận xét về Nguyễn Trãi. Nhắc đến Nguyễn Trãi là nhắc đến công lao to lớn của ông đối với triều Lê cũng như nhắc về vụ án oan thảm khốc Lệ Chi viên. Bên cạnh đó, Nguyễn Trãi còn được biết đến là một nhà thơ trữ tình, một cây bút chính luận kiệt xuất. Ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có giá trị. Trong đó phải nhắc đến tập thơ Quốc âm thi tập và đặc biệt là bài thơ Cảnh ngày hè. Bài thơ có sự hòa hợp giữa hai mạch cảm xúc lớn trong sáng tác của Nguyễn Trãi, đó là tình yêu thiên nhiên và tình yêu nước.

Tìm hiểu về Nguyễn Trãi và tác phẩm Cảnh ngày hè

Nắm được đôi nét về tác giả cùng tác phẩm sẽ giúp bạn cảm nhận và phân tích Cảnh ngày hè một cách sâu sắc và chi tiết. 

Đôi nét về tác giả Nguyễn Trãi

Nguyễn Trãi sinh năm 1380 mất năm 1442. Ông là đại thi hào dân tộc, người anh hùng cứu quốc thuở “Bình Ngô”, danh nhân văn hoá của nước ta. Nguyễn Trãi sáng tác bằng chữ Hán và cả chữ Nôm với nhiều thể loại, nhưng dù ở thể loại nào ông cũng đạt được những thành tựu to lớn. Nguyễn Trãi đã thổi cái hồn của dân tộc vào mỗi vần thơ. Hình ảnh, ngôn ngữ giản dị nhưng đầy tinh tế.

Giới thiệu tác phẩm Cảnh ngày hè

Tập thơ Quốc âm thi tập là những sáng tác viết bằng chữ Nôm, gồm 254 bài được chia thành các mục Vô đề, Môn thì lệnh, Môn hoa mộc, Môn cầm thú. Những bài thơ vô đề lại được chia nhỏ thành Ngôn chí, Mạn thuật, Tự thuật, Tự thán, Bảo kính cảnh giới. Bảo kính cảnh giới chính là tập hợp những bài thơ được xem như “Gương báu răn mình” của Nguyễn Trãi cũng như của mọi người. Bài thơ Cảnh ngày hè là bài thứ 43. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn xen lục ngôn – một sự Việt hóa của Nguyễn Trãi.

Phân tích Cảnh ngày hè để thấy nỗi niềm của nhà thơ

Bức tranh ngày hè và nỗi niềm nhà thơ được thể hiện ở phần đầu của tác phẩm. Phân tích Cảnh ngày hè sẽ giúp bạn thấy được hoàn cảnh và tâm trạng của nhà thơ, vẻ đẹp của cuộc sống, của bức tranh ngày hè cũng như nhân cách cao đẹp của nhà thơ. 

Hoàn cảnh và tâm trạng của nhà thơ

Phân tích Cảnh ngày hè để thấy mở đầu bài thơ là một câu lục ngôn ngắn gọn nhưng đã gợi bao điều:

“Rồi hóng mát thuở ngày trường”

Câu thơ 6 chữ kết hợp cách ngắt nhịp 1/2/3 đã thể hiện được sự tự do, thong thả. Cách ngắt nhịp này đã phá vỡ quy luật ngắt nhịp của luật thơ Đường – chẵn trước lẻ sau. Nhịp một rơi vào ngay chữ “Rồi” ở đầu câu nhằm nhấn mạnh trạng thái nhàn rỗi. Đây cũng chính là hoàn cảnh của Nguyễn Trãi hiện tại. Trong hoàn cảnh nhàn rỗi ấy, ông đã tận dụng thời gian để “hóng mát”. 

Ngay từ đầu bài thơ đã gợi ra những giây phút thanh nhàn hiếm hoi của một người suốt đời lo lắng cho dân cho nước. Liên hệ với hoàn cảnh lịch sử, đây là lúc Nguyễn Trãi không được triều đình trọng dụng tạm lui về ở ẩn. Chính vì phải về ở ẩn không được đóng góp công sức cho đất nước nên ông mới cảm thấy thời gian như dài thêm. Có thể thấy “Thuở ngày trường” đã gợi lên cho người đọc cảm giác thời gian như dài hơn. Hoàn cảnh lí tưởng để làm thơ, yêu đời và say đắm cảnh thiên nhiên. Một phút thanh nhàn trong thuở ấy là lúc để tâm hồn Nguyễn Trãi rộng mở đón nhận vẻ đẹp của cuộc sống vạn vật.

Tìm hiểu về bức tranh thiên nhiên ngày hè

Thiên nhiên ngày hè hiện ra với những đường nét sinh động, đầy sức sống.

“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”

Bức tranh ấy có đủ đường nét, màu sắc, hương thơm. Khi phân tích Cảnh ngày hè, ta thấy hình ảnh thiên nhiên được Nguyễn Trãi lựa chọn không mang tính ước lệ mà đó là những hình ảnh dân dã của cuộc sống đời thường. Đó là cây hòe, cây lựu, ao sen. Cây hòe ấy cũng đã từng xuất hiện trong bức tranh thiên nhiên mùa hè của Nguyễn Trãi

“Mộng lành nảy nảy bởi hòe trồng

Một phát xuân qua một phát trông

Có thuở ngày hè trương tán lục

Đùn đùn bóng rợp cửa tam công”

Tuy giản dị nhưng bức tranh ấy lại sống động, tươi vui bởi những gam màu tươi tắn. Đó là màu xanh của cây hòe xen lẫn hài hòa với màu đỏ của thạch lựu kết hợp cùng sắc hồng dịu dàng của hoa sen. Những màu sắc ấy được kết hợp trên nền xanh. Điều ấy đã khiến cho bức tranh thiên nhiên hài hòa, tươi mát, rực rỡ nhưng không chói chang. Trước sân cây hòe đang trổ dáng với những tán lá xum xuê. 

Từ  “đùn đùn” diễn tả trạng thái hết lớp này đến lớp khác. Sức sống như căng tràn chực chờ tỏa ra. Ta cũng bắt gặp hình ảnh ấy trong câu thơ của Đỗ Phủ “Mặt đất mây đùn cửa ải xa”. Sau này là ý thơ của Huy Cận “Lớp lớp mây cao đùn núi bạc”. Hình ảnh “Đùn đùn tán rợp giương” gợi màu xanh của tán cây dày đặc um tùm tỏa mát một góc sân làm dịu đi cái oi bức của mùa hè. 

Bên hiên cây lựu đang phun thức đỏ. Từ “Còn” diễn tả tiếp diễn, liên tục. Đó chính là sức sống tiếp tục trào dâng. “Phun thức đỏ” sức sống được tỏa ra từ bên trong cảnh vật mà không sao kìm hãm. Cũng là hình ảnh hoa lựu nở, nhưng Nguyễn Du lại gợi ra một hình ảnh khác.

“Dưới trăng quyên đã gọi hè

Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông”

(Nguyễn Du)

Nếu Nguyễn Du thiên về gợi tả bức đi thời gian của mùa hè mới chớm thì Nguyễn Trãi lại chủ yếu tả sức sống của cảnh vật. Tầm nhìn được phóng ra xa. Ngoài ao sen hồng đang tỏa ngát hương. Từ “đã” diễn tả sự hoàn tất của hoạt động, còn “tiễn mùi hương” hương mùa hè đã ngát đã đầy. Bức tranh thiên nhiên mùa hè chân thực, sinh động, căng tràn sức sống. Khi phân tích Cảnh ngày hè, người đọc nhận thấy thi nhân đón nhận cảnh vật bằng nhiều giác quan – thị giác, thính giác, khứu giác và cả sự liên tưởng, khiến cho cảnh vật hiện lên vừa có hình vừa có hồn. Cũng viết về mùa hè, nhưng mùa hè của các tác giả Hồng Đức quốc âm thi tập lại cso cái nhìn trần trụi hơn

“Nước nồng sùng sục đầu rô trỗi

Ngày nắng chang chang lưỡi chó lè”

(Hồng Đức quốc âm thi tập)

Hay Dương Bá Trạc cũng từng viết

“Ai xui con cuốc gọi vào hè

Cái nóng sao mà nóng nóng ghê”

(Dương Bá Trạc)

Mỗi tác giả có cái nhìn khác nhau về mùa hè. Nhưng chính những cách thể hiện khác nhau đó đã góp phần hoàn thiện thêm bức tranh mùa hè.

Bức tranh cuộc sống trong bài thơ

Bên cạnh bức tranh thiên, Nguyễn Trãi còn khắc họa một bức tranh cuộc sống lao động.

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”

Hình ảnh cuộc sống hiện ra tươi vui, trù phú. Con người không trong tâm thế thưởng ngoạn bức tranh thiên nhiên mà là con người trong cuộc sống lao động. Đó là phiên chợ cá nhộn nhịp ở làng chài, là lầu tịch dương râm ran tiếng ve. Không còn là không gian ước lệ khuôn sáo của văn chương cổ mà là không gian của cuộc sống sinh hoạt đời thường. Âm thanh cuộc sống cũng vang lên như khúc hát vui. Phân tích Cảnh ngày hè ta thấy từ láy “lao xao” gợi tiếng động nhỏ vang lên xen lẫn vào nhau không đều. Đó là âm thanh đặc trưng của làng chài. Từ “dắng dỏi” là từ cổ mang ý nghĩa inh ỏi. Đây là tiếng ve kêu liên tục vang dội –  âm thanh đặc trưng của mùa hè.

Cuộc sống ấy làm ta liên tưởng đến những câu thơ của Bà huyện Thanh Quan.

“Lom khom dưới núi tiều vài chú

Lác đác bên sông chợ mấy nh’

(Bà huyện Thanh Quan)

Hai hình ảnh cô đọng nhưng đã gợi lên cuộc sống đông đúc, thanh bình, ấm no, đủ đầy. Khi nhắc đến buổi chiều tà, người ta thường nghĩ đến nỗi buồn của kiếp người. Âm thanh ấy át đi cái buồn thường có của cuối ngày khi sự sống đi dần vào bóng tịch dương.

Vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ trong Cảnh ngày hè

Kết thúc bức tranh thiên nhiên, bức tranh cuộc sống là bức tranh tâm cảnh của nhà thơ

“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,

Dân giàu đủ khắp đòi phương.”

Ngu Cầm là cây đàn của vua Nghiêu vua Thuấn. Thời đại vua Nghiêu vua Thuấn là thời đại lý tưởng vua sáng tôi hiền, nhân dân ấm no hạnh phúc. Đã từ lâu thời đại ấy trở thành chuẩn mực, khát khao của những người thiết tha dựng xây đất nước cũng như của các bậc đế vương. Tương truyền vua Nghiêu đã ban cho vua Thuấn một cây đàn. Vua Thuấn thường dùng cây đàn ấy vào những lúc nhàn rỗi mà gẩy lên khúc Nam phong

“Gió nam mát mẻ

Làm cho dân ta bớt ưu phiền

Gió nam thổi đúng lúc

Làm cho dân ta ngày thêm nhiều của cải”

Mượn cây đàn để gảy lên khúc Nam phong, lấy tiếng đàn ngợi ca cuộc sống thái bình. Đó cũng chính là lí do ông mượn điển tích Nghiêu Thuấn làm “gương báu răn mình”. Phân tích Cảnh ngày hè, ta thấy rằng “dẽ có” vương một thoáng ưu tư, cái đã có thật đáng vui nhưng nhà thơ còn mong chờ nhiều hơn thế. Đó cũng chính là nỗi niềm của Nguyễn Trãi:

“Bui một tấc lòng ưu ái cũ

Đêm ngày cuồn cuộn nước triều đông.”

(Thuật hứng – bài 2)

Phân tích Cảnh ngày hè ta thấy câu kết bài thơ lại là một câu 6 chữ “Dân giàu đủ // khắp đòi phương”. Câu thơ phá cách với cách nhịp 3/3 chắc khỏe. Đó cũng chính là ước mơ muôn đời của Nguyễn Trãi. Cuộc sống nhân dân giàu đủ bình yên chính là cốt lõi cho sự bình yên của đất nước. Nguyễn Trãi đã nhìn ra được vai trò của nhân dân. Đối với ông, nhân dân chính là nguồn cội của sức mạnh dân tộc, là nguồn động lực để ông phấn đấu xây dựng non nước này. Không ít lần, ông đã khẳng định quan điểm của mình

“Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân

Quân điếu phạt trước lo trừ bạo”

Cuộc sống hiện tại ấm no, nhân dân được hưởng thái bình đã là đáng quý nhưng Nguyễn Trãi còn mong ước nhiều hơn thế. Khi phân tích Cảnh ngày hè, người đọc cũng nhận thấy rằng ông ước mong cuộc sống ấy sẽ kéo dài trong thời gian cũng như không gian “khắp hang cùng ngõ hẻm không còn tiếng hờn giận oán than”. Đây mới chính là điều ông muốn nhắn gửi qua bài thơ. Và đó cũng chính là tấm lòng của con người “tiên thiên hạ chi ưu nhi ưu, hậu thiên hạ chi lạc nhi lạc” (lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ). 

Bản giao hưởng của mùa hè cũng là khúc nhạc lòng của tác giả bởi đối với Nguyễn Trãi không có khúc nhạc nào vui hơn khúc nhạc của cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Ta càng thêm cảm quý tấm lòng ưu ái với dân, nước của Nguyễn Trãi.

Nhận xét về nghệ thuật khi phân tích Cảnh ngày hè 

Tìm hiểu và phân tích Cảnh ngày hè, ta thấy Nguyễn Trãi đã sử dụng khéo léo chất liệu của cuộc sống hiện thực, thổi hồn vào đó để tạo nên bài thơ. Ông đã bỏ qua những khuôn mẫu sáo rỗng ước lệ của văn học trung đại mà tìm đến với những hình ảnh dân dã mộc mạc của cuộc sống đời thường. Đây mới chính là vẻ đẹp chân thực nhất của thiên nhiên, của làng quê Việt Nam. Giữa những hình ảnh ấy, người đọc có cảm giác dường như trong bài thơ đang xuất hiện một cụ già sống hòa thuận với thiên nhiên, tìm đến thiên nhiên để bầu bạn, giải tỏa nỗi niềm. 

Không chỉ thay đổi trong việc sử dụng hình ảnh, Nguyễn Trãi còn Việt hóa thành công thể thơ Thất ngôn bát cú Đường luật. Thể thơ thất ngôn xen lục ngôn đã được ông sử dụng thường xuyên chiếm số lượng lớn trong những sáng tác của Quốc âm thi tập. Thể thơ này đã phát huy những ưu điểm vượt trội về tính nhạc. Bên cạnh những niềm vần luật, thì thể thơ này với sự xuất hiện của các câu lục ngôn đã góp phần tạo nên sự thay đổi nhịp nhàng trong cách ngắt nhịp, phá vỡ đi lối ngắt nhịp độc tấu của thể Thất ngôn bát cú Đường luật – chẵn trước lẻ sau. 

Khi phân tích Cảnh ngày hè, ta có thể thấy tiết tấu bài thơ vì thế mà đa dạng phong phú, diễn tả được chân thật sống động hơn cảm xúc của thi nhân. Và trong bài thơ, ta còn bắt gặp những nỗ lực của Nguyễn Trãi trong việc sử dụng ngôn ngữ dân tộc. Ông đã góp phần đưa lời ăn tiếng nói của nhân dân vào trong thơ văn.

Kết bài: Bài thơ đã khép lại với một nỗi niềm cao quý, một ước muốn mãnh liệt của Nguyễn Trãi với cuộc đời. Dù án oan Lệ Chi viên đã cướp mất đi sinh mạng của ông nhưng những giá trị mà ông để lại cho đời vẫn mãi ngời sáng như những viên ngọc quý. Để rồi những hạt ngọc ấy vượt qua mọi quy luật tàn nhẫn của thời gian, đến với người đọc ngày hôm nay để người đọc có thể hiểu thêm về cuộc đời về nhân cách cap quý của ông. Bài thơ Cảnh ngày hè cũng chính là một viên ngọc quý mà ông dành tặng cho đời.

Dàn ý phân tích Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi 

Với dàn ý phân tích Cảnh ngày hè, bạn sẽ nắm được những ý chính trong bài viết cũng như giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.

Mở bài phân tích bài Cảnh ngày hè

• Giới thiệu những nét chính về tác giả Nguyễn Trãi cùng với bài thơ Cảnh ngày hè.
• Tóm tắt giá trị nội dung và ý nghĩa của tác phẩm Cảnh ngày hè.

Thân bài phân tích thơ Cảnh ngày hè

• Tâm trạng và hoàn cảnh của nhà thơ.
• Bức tranh thiên nhiên ngày hè trong bài thơ.
• Bức tranh cuộc sống trong Cảnh ngày hè.

Kết bài phân tích Cảnh ngày hè

• Tổng kết vẻ đẹp nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
• Tóm tắt giá trị tư tưởng của toàn tác phẩm.
• Bày tỏ suy nghĩ của bản thân khi phân tích Cảnh ngày hè.

Khi phân tích Cảnh ngày hè, ta thấy tác phẩm đã làm rõ nỗi niềm tâm sự của Nguyễn Trãi trong thời gian ở Côn Sơn với tấm lòng yêu nước thương dân. Đó là trái tim luôn ngày đêm thổn thức như “cuồn cuộn nước triều Đông”. Thi nhân ấy yêu thiên nhiên cây cỏ say đắm, và có lẽ chính tình yêu thiên nhiên ấy đã giúp ông thoát khỏi những phút giây bi quan của cuộc đời mình. Dù hòa mình với cuộc sống thiên nhiên nhưng Ức Trai luôn canh cánh “một tấm lòng ưu ái cũ”. Bởi ông chưa từng cho phép mình một phút giây quên đi lý tưởng nhân dân, lý tưởng nhân nghĩa…

Như vậy, bài viết trên đây của Tip.edu.vn đã giúp bạn có được những kiến thức hữu ích về chủ đề phân tích Cảnh ngày hè. Nếu có bất cứ câu hỏi hay đóng góp gì cho bài viết phân tích Cảnh ngày hè, đừng quên để lại nhận xét bên dưới nha. Chúc bạn luôn học tốt!. 

Xem thêm:

• Phân tích bài thơ Thuật Hoài của Phạm Ngũ Lão – Top bài HAY NHẤT!
• Phân tích Độc Tiểu Thanh Kí của Nguyễn Du – Ngữ Văn lớp 10
• Phân tích bài thơ Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm – Ngữ Văn 10