Chủ nghĩa tư bản độc quyền là gì? Nguyên nhân, Đặc điểm, Bản chất và Ý nghĩa

Đặc điểm của chủ nghĩa tư bản độc quyền là gì? Điều gì đã làm xuất hiện chủ nghĩa tư bản độc quyền? Nêu đặc điểm, bản chất và ý nghĩa của chủ nghĩa tư bản độc quyền? Hãy cùng tìm câu trả lời cho câu hỏi trên qua bài viết dưới đây của Tip.edu.vn Xin vui lòng.

Nguyên nhân của chủ nghĩa tư bản độc quyền

• Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, sự chuyển đổi từ chủ nghĩa tư bản cạnh tranh tự do sang chủ nghĩa tư bản độc quyền là nguyên nhân chính dẫn đến sự ra đời của chủ nghĩa tư bản độc quyền.
• Với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, lực lượng sản xuất phát triển, quá trình tích tụ và tập trung sản xuất được thúc đẩy, hình thành các xí nghiệp quy mô lớn.
• Cuối thế kỷ 19, có những thành tựu khoa học kỹ thuật như lò luyện, tìm ra hóa chất mới như thuốc nhuộm, H2SO4,… máy móc ra đời, công nghệ hơi nước phát triển, giao thông vận tải phát triển. Có những bước tiến dài điển hình như đường sắt.
• Với những thành tựu khoa học đó, một ngành sản xuất mới đã xuất hiện đòi hỏi những xí nghiệp có quy mô lớn; đồng thời dẫn đến tăng năng suất lao động, khả năng tích lũy vốn, thúc đẩy sản xuất lớn phát triển.
• Trong điều kiện khoa học công nghệ ngày càng phát triển, kéo theo sự tác động mạnh mẽ của các quy luật kinh tế của chủ nghĩa tư bản (quy luật giá trị thặng dư, quy luật tích lũy …). Điều này dẫn đến sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế của chủ nghĩa tư bản theo hướng tập trung sản xuất quy mô lớn.
• Muốn thắng thế trong cạnh tranh, các nhà tư bản phải tích cực cải tiến khoa học kỹ thuật, tăng quy mô tích lũy. Đồng thời, sự cạnh tranh gay gắt dẫn đến sự phá sản của các nhà tư bản vừa và nhỏ, các nhà tư bản lớn ngày càng thịnh vượng, quy mô sản xuất ngày càng lớn.
• Cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1873 đã làm phá sản hàng loạt doanh nghiệp vừa và nhỏ, bên cạnh đó còn thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung tư bản nhanh chóng.
• Chế độ tín dụng tư bản chủ nghĩa phát triển đã trở thành đòn bẩy thúc đẩy tập trung sản xuất, đặc biệt là sự hình thành các công ty cổ phần đã mở đường cho sự ra đời của các tổ chức độc quyền.

Những đặc điểm cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền

V.I.Lênin bằng việc vận dụng sáng tạo những nguyên lý của chủ nghĩa Mác vào điều kiện lịch sử mới của thế giới đã chứng minh chủ nghĩa tư bản đã chuyển sang chủ nghĩa tư bản độc quyền, đồng thời Người cũng chỉ ra 5 đặc điểm. quan điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền.

Sản xuất tập trung và các tổ chức độc quyền

• Trong suốt những năm 1900, các nhà máy lớn ở Pháp, Hoa Kỳ và Anh chỉ chiếm khoảng 1% tổng số nhà máy, nhưng hơn 3/4 tổng số động cơ hơi nước và động cơ điện, số lượng công nhân. , và tổng số sản phẩm được tạo ra. chiếm gần một nửa tổng số thế giới.
• Vì có một số doanh nghiệp lớn dễ dàng thương lượng với nhau; mặt khác, các doanh nghiệp có quy mô lớn, trình độ kỹ thuật cao nên cạnh tranh rất gay gắt, khó đánh bại nhau nên đã dẫn đến việc các doanh nghiệp này thỏa hiệp với nhau để nắm độc quyền.
• Như vậy, tổ chức độc quyền là sự liên minh giữa các nhà tư bản lớn nhằm tập trung trong tay mình phần lớn việc sản xuất hoặc tiêu thụ một số hàng hoá nhất định nhằm thu lợi nhuận độc quyền cao.
• Các hình thức liên kết giữa các đầu mối liên kết là: theo chiều ngang (doanh nghiệp cùng ngành) và liên kết theo chiều dọc (doanh nghiệp thuộc các ngành khác nhau).

Vốn tài chính và giới tài phiệt

• Sản xuất công nghiệp ở mức tích tụ cao, các ngân hàng quy mô vừa và nhỏ không đủ tiền và uy tín để phục vụ yêu cầu của các doanh nghiệp lớn; Do đó, các công ty độc quyền công nghiệp đã chuyển sang các ngân hàng lớn hơn phù hợp với điều kiện của họ.
• Trước sự cạnh tranh gay gắt, các ngân hàng nhỏ phải chấm dứt hoạt động hoặc sáp nhập vào các ngân hàng lớn. Điều này, đã dẫn đến sự ra đời của các công ty độc quyền ngân hàng.

Hậu quả của độc quyền ngân hàng:

• Làm thay đổi mối quan hệ giữa tư bản ngân hàng và tư bản công nghiệp, ngân hàng nắm giữ phần lớn vốn tiền tệ của xã hội nên nó chi phối mọi hoạt động của nền kinh tế xã hội tư bản chủ nghĩa.
• Các định chế độc quyền tham gia vào ngân hàng bằng cách mua cổ phần để chi phối hoạt động của ngân hàng. Điều này đã sinh ra một nguồn vốn mới, vốn tài chính.
• Sự phát triển của tư bản tài chính đã dẫn đến việc hình thành một tập đoàn độc quyền nhỏ, chi phối toàn bộ đời sống kinh tế, chính trị của toàn xã hội gọi là tập đoàn đầu sỏ.

Xuất khẩu tư bản

• Xuất khẩu tư bản là việc xuất khẩu giá trị ra nước ngoài (đầu tư tư bản ra nước ngoài) nhằm chiếm đoạt giá trị thặng dư và các nguồn lợi nhuận khác ở nước nhập khẩu tư bản.
• Xét về hình thức đầu tư, xuất khẩu tư bản bao gồm: đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp.
• Về mặt chủ sở hữu, xuất khẩu tư bản bao gồm: xuất khẩu tư bản tư nhân và xuất khẩu tư bản nhà nước.
• Xuất khẩu tư bản là việc mở rộng quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa ra nước ngoài, là công cụ chủ yếu để mở rộng hệ thống tư bản tài chính trên phạm vi toàn thế giới.

Các công ty độc quyền và sự phân chia kinh tế trên thế giới

• Quá trình tích tụ và tập trung khi tư bản phát triển, xuất khẩu tư bản tăng lên dẫn đến sự phân chia kinh tế thế giới giữa các tổ chức tư bản độc quyền và do đó hình thành các tổ chức tư bản. độc quyền quốc tế.
• Các cuộc đụng độ giữa các tổ chức tư bản độc quyền quốc tế, cạnh tranh gay gắt đã dẫn đến việc các tổ chức này phải thỏa hiệp với nhau bằng cách ký kết các hiệp định nhằm củng cố vị trí độc quyền trên thế giới. các lĩnh vực và thị trường nhất định. Kể từ đó, các liên minh độc quyền quốc tế được hình thành dưới hình thức các-ten, xandicas, tờ rơi quốc tế …

Quyền lực đế quốc và sự phân chia thế giới theo lãnh thổ

• Để tìm nguồn nguyên liệu và thị trường thường xuyên, các thế lực đế quốc tư bản đã tìm mọi cách xâm lược thuộc địa để đảm bảo các mục đích kinh tế, quân sự và chính trị.
• Các đế quốc xâm lược như: Anh, Nga, Pháp, Đức, Mỹ, Nhật,… Trong đó, Đế quốc Anh chiếm được nhiều thuộc địa nhất, tiếp đến là Nga và Pháp.
• Sự phát triển và phân chia lãnh thổ không đồng đều của chủ nghĩa tư bản đã dẫn đến những cuộc đấu tranh đòi phân chia trật tự thế giới. Đây là nguyên nhân dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ nhất 1914-1918 và Chiến tranh thế giới thứ hai 1939-1945 …

Chủ nghĩa tư bản độc quyền và Quy luật giá trị thặng dư

Sự vận động bên trong của chủ nghĩa tư bản dẫn đến sự hình thành các tổ chức độc quyền. Độc quyền là sự tiếp tục mở rộng và phát triển của các xu hướng của chủ nghĩa tư bản và sản xuất hàng hoá, đưa ra những biểu hiện mới đối với các quy luật kinh tế của sản xuất hàng hoá và của chủ nghĩa tư bản. .

Mối quan hệ giữa độc quyền và cạnh tranh

Độc quyền nảy sinh từ cạnh tranh tự do và đối lập với cạnh tranh tự do. Nhưng sự xuất hiện của độc quyền không triệt tiêu được cạnh tranh, ngược lại, nó làm cho cạnh tranh ngày càng đa dạng và có tính chất hủy diệt.

Trong thời kỳ đế quốc, cạnh tranh không chỉ tồn tại giữa những người sản xuất nhỏ, giữa các nhà tư bản vừa và nhỏ, mà còn có những hình thức cạnh tranh sau:

• Cạnh tranh giữa các công ty độc quyền và các hãng không độc quyền.
• Cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền.
• Cạnh tranh từ bên trong các tổ chức độc quyền.

Biểu hiện của quy luật giá trị thặng dư

Trong giai đoạn tư bản độc quyền, quy luật giá trị và quy luật giá trị thặng dư được thể hiện trên nhiều phương diện. Trong thời kỳ chủ nghĩa tự do cạnh tranh, quy luật giá trị được biểu hiện thành quy luật giá cả sản xuất.

Trong thời kỳ đế quốc chủ nghĩa, quy luật giá trị biểu hiện thông qua quy luật giá cả độc quyền, lợi nhuận độc quyền chính là biểu hiện của quy luật giá trị thặng dư trong thời kỳ này.

Nguồn lợi nhuận độc quyền cao:

• Lao động không được trả công trong các doanh nghiệp độc quyền
• Giá trị thặng dư của các nhà tư bản vừa và nhỏ bị mất đi trong cuộc cạnh tranh
• Lao động thặng dư và lao động cần thiết của nhân dân lao động và những người sản xuất nhỏ ở các nước tư bản và thuộc địa

Như vậy, ở thời kỳ đế quốc, sự biểu hiện của quy luật giá trị thặng dư thành quy luật lợi nhuận độc quyền cao là phản ánh quan hệ thống trị và bóc lột của các nhà tư bản độc quyền trong các thành phần kinh tế. của xã hội tư bản và trên thế giới.

Trên đây là những thông tin khái quát về sự xuất hiện cũng như bản chất, đặc điểm, ý nghĩa của chủ nghĩa tư bản độc quyền, hi vọng sẽ là những thông tin quan trọng để các bạn hiểu rõ hơn về chủ đề này. Mọi thắc mắc liên quan đến nội dung bài viết chủ nghĩa tư bản độc quyền vui lòng để lại câu hỏi để Tip.edu.vn giải đáp trong thời gian sớm nhất. Chúc các bạn thành công trong việc học tập và ôn thi.

Xem thêm >>> Tìm hiểu về Chủ nghĩa Tư bản Nhà nước