Cảm nhận bài thơ Đất nước của tác giả Nguyễn Khoa Điềm – Ngữ Văn 12

Cảm nhận Đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm để thấy Đất nước hiện lên là một hình tượng gần gũi, quen thuộc và bình dị nhưng giàu truyền thống văn hóa, phong tục tập quán cũng như chiều dài lịch sử. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng Tip.edu.vn tìm hiểu và cảm nhận Đất nước. 

Mở bài: Tình yêu đất nước được thể hiện nhiều cách khác nhau. Có người thể hiện nó bằng cách xung phong ra chiến trận bảo vệ quê hương. Có người lại thể hiện nó bằng cách trân quý giữ gìn nét đẹp của truyền thống văn hóa dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm đã lựa chọn cho mình một cách thức độc đáo để thể hiện tình yêu đất nước và con người. Nhà thơ đã chuyển tải tình yêu ấy thành lời thơ trong khúc hát về Đất Nước. Đoạn trích Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm đã đưa ra những hình ảnh mang tính mới mẻ đầy phát hiện của nhà thơ về một quan điểm độc đáo – Đất nước của nhân dân.

Những nét chính về Nguyễn Khoa Điềm và Đất nước

Trong quá trình cảm nhận Đất nước cũng như tìm hiểu những giá trị nội dung và nghệ thuật, người đọc cần nắm được những nét chính về tác giả cũng như tác phẩm như sau.

Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm

Nguyễn Khoa Điềm còn có tên khác là Nguyễn Hải Dương. Ông sinh vào năm 1943. Nguyễn Khoa Điềm sinh tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. Lúc nhỏ Nguyễn Khoa Điềm học ở quê. Đến năm 1955 ông ra miền Bắc học tại trường học sinh miền Nam. 

Nguyễn Khoa Điềm là cựu sinh viên của trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Sau đó, ông vào miền Nam hoạt động trong phong trào học sinh, sinh viên Huế; tham gia Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. Năm 1975, Nguyễn Khoa Điềm trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Sau 1975, ông tham gia công tác Đoàn Thanh niên Cộng sản; Chủ tịch Hội Văn nghệ Bình Trị Thiên, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh uỷ Thừa Thiên – Huế. 

Năm 1994, Nguyễn Khoa Điềm ra Hà Nội, làm Thứ trưởng Bộ Văn hoá – Thông tin. Năm 1995, ông được bầu làm Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam khóa V. Nguyễn Khoa Điềm vừa là một nhà thơ vừa là một nhà hoạt động chính trị sôi nổi. Ông nguyên là Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khoá IX, Trưởng ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương; Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X, Bộ trưởng Văn hóa – Thông tin.

Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ thời chống Mỹ. Ông thuộc lớp nhà thơ trưởng thành từ ghế nhà trường, bên cạnh trình độ văn hóa, niềm say mê lý tưởng mà ông còn có mặt trực tiếp trong cuộc kháng chiến dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm ý thức cao về vai trò và trách nhiệm của cá nhân về đất nước và ông truyền tải điều đó vào những trang thơ. 

Đọc thơ Nguyễn Khoa Điềm, ta sẽ cảm nhận được một giọng thơ nóng bỏng, nhiệt tình yêu nước và hiện thực kháng chiến của dân tộc, xen lẫn vào đó là chất suy tư,chiêm nghiệm. Một số tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Khoa Điềm có thể kể đến tập ký Cửa thép (1972), tập thơ Đất ngoại ô (1973), trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tập thơ Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), tập thơ  Cõi lặng (2007)

Tìm hiểu về đoạn trích Đất nước 

Khi cảm nhận Đất nước, ta thấy đoạn trích nằm ở phần đầu chương V của trường ca Mặt đường khát vọng. Đoạn trích này đã được viết năm 1971 tại chiến khu Trị Thiên giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mĩ đang hết sức khốc liệt mà bản thân nhà thơ trực tiếp có mặt. Chương này được đánh giá là hay nhất của cả trường ca, là chương thâu tóm toàn bộ tư tưởng và nội dung của tác phẩm.

Cảm nhận Đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm 

Đất Nước là những gì thân thương, gần gũi trong cuộc sống 

Cảm nhận Đất nước, ta thấy điểm xuất phát đầu tiên của Đất Nước chính là gia đình

“Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi

Đất nước có trong những cái ngày xửa

Ngày xưa mẹ thường hay kể

Đất nước bắt đầu bằng miếng trầu bây giờ bà ăn

Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre đánh giặc.”

Đất Nước được viết hoa trang trọng thể hiện tình cảm yêu mến đầy tự hào của tác giả về một vùng đất thiêng liêng có quá trình hình thành và phát triển như một con người cụ thể. Hàng loạt các từ ngữ mang ý nghĩa khẳng định xuất hiện “đã có rồi, bắt đầu, lớn lên, có từ ngày đó” đã xác nhận một điều: Đất Nước đã được hình thành từ rất lâu và bắt nguồn từ những gì gần gũi thân thương nhất trong đời sống vật chất lẫn tinh thần hằng ngày, dễ dàng bắt gặp ở mọi nơi. 

Cảm nhận Đất nước để thấy một loạt hình ảnh đậm chất dân gian. Hình ảnh “những cái ngày xửa ngày xưa”, “miếng trầu” gợi tình cảm gia đình thắm thiết. “trồng tre đánh giặc” gợi truyền thống yêu nước chống giặc ngoại xâm, gợi nhớ đến chiến công thần kỳ của dân tộc – Thánh Gióng. 

Cuộc sống sinh hoạt bình dị ấy còn hiện lên qua “tóc mẹ bới sau đầu”, “gừng cay muối mặn”, “cái kèo”, “hạt gạo” thể hiện tập quán lâu đời với lối sống cần cù chịu thương chịu khó, nặng nghĩa tình. Đất Nước được cảm nhận ở một góc độ gần gũi giản dị, thiết thực gắn bó với cuộc sống thường nhật của nhân dân, đó chính là thành quả lao động vất vả của biết bao thế hệ. 

Chính nhân dân đã làm ra Đất Nước. Nhân dân đó chính là ông bà, cha mẹ của ta và bao người lao động vất vả. Đất Nước có trong câu chuyện ngày xưa mẹ thường hay kể rồi bắt đầu với miếng trầu bà ăn và trưởng thành trong cuộc chiến đấu bảo vệ và giữ gìn Đất Nước, được kết nên bởi tình nghĩa đậm đà của mẹ cha, của sức lao động “một nắng hai sương” tạo ra hạt gạo. Với một loạt các biểu tượng văn hóa dân gian, tác giả đã lý giải một cách thuyết phục cụ thể nhưng không kém phần sinh động về quan niệm Đất Nước do nhân dân tạo nên.

Bên cạnh gia đình, cảm nhận Đất nước còn thấy hình tượng này xuất hiện trong không gian lứa đôi.

“Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất nước là nơi ta hò hẹn

Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khan trong nỗi nhớ thầm”

Tiếp nối ý thơ trên, tác giả đã mở rộng phạm vi khái niệm Đất Nước không chỉ gắn liền với hình ảnh sinh hoạt mà còn gắn liền với những không gian quen thuộc, đặc biệt đó là không gian đôi lứa “nơi em tắm”, “nơi anh đến trường”, “nơi ta hò hẹn” cả tình yêu đôi lứa cũng là một phần không thể thiếu để làm nên Đất Nước. 

Cảm nhận Đất nước ta cũng thấy đất gắn liền với không gian kỷ niệm của riêng anh “đến trường” – nơi nuôi dưỡng kiến thức. Nước gắn liền với không gian kỷ niệm của riêng em “nơi em tắm, nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm” – nơi nuôi dưỡng tâm hồn với những bồi hồi thiết tha của nỗi tương tư. Đất nước còn là nơi quyện kết hài hòa giữa cái riêng của em và anh thành cái chung của ta – “nơi hò hẹn”. Đất Nước bất chợt thành ghi dấu, chứng nhân cho tình yêu đôi lứa. Và từ tình yêu ấy phát triển nên một bước mới cao hơn với nhiều tầng nghĩa khác.

Xem chi tiết >>> Cảm nhận 9 câu đầu bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

Đất Nước gắn liền với không gian sinh tồn của dân tộc

Đất Nước còn hiện lên ở một không gian rộng lớn hơn xuyến suốt chiều dài lịch sử văn hóa dân tộc.

“Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”

Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”

Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”

Không dừng lại ở khung cảnh sinh hoạt và tình yêu đôi lứa, Đất nước còn là tất cả những gì thiêng liêng, vĩ đại. Thiêng liêng với cội nguồn dân tộc “chim về, rồng ở” – gợi hình ảnh Lạc Long Quân cùng Âu Cơ. Lớn lao vĩ đại vì thế hệ này nối tiếp thế hệ kia, người còn sống nối tiếp người đã khuất. Đất Nước quê hương thống nhất về một mối. 

Khi cảm nhận Đất nước, ta thấy mượn bài dân ca Bình Trị Thiên cùng với việc sử dụng các động từ “bay về, móng nước”, tác giả đã mở ra một không gian rộng lớn với đất – “hòn núi bạc”, nước – “biển khơi”. Đất Nước bỗng trở nên tráng lệ rực rỡ với những thanh âm da diết của các làn điệu ca dao dân ca. Một khung cảnh nguy nga với lấp lánh ánh bạc của “hòn núi bạc”, chấp chới cánh bay của “phượng hoàng” huyền thoại, lộng lẫy với không gian xanh thẳm bao la có “con cá ngư ông móng nước biển khơi”. 

Cảm nhận Đất nước còn thấy nó không chỉ được cảm nhận ở không gian địa lý, không gian sinh tồn của bao thế hệ dân tộc Việt Nam mà còn được cảm nhận ở chiều sâu văn hóa – lịch sử, hình thành từ những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc như đoàn kết, yêu thương, uống nước nhớ nguồn.

Đất Nước gắn với ý thức trách nhiệm của mỗi người

Ở đoạn thơ này, từ những kỷ niệm quá khứ tác giả trở về với cuộc sống thực tại. Những trăn trở suy tư về mối quan hệ riêng – chung, cá nhân – cộng đồng và sự tiếp nối giữa các thế hệ.

“Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần đất nước

Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn, to lớn.”

Đất Nước tồn tại ngay trong mỗi con người, cá nhân. Đất Nước kết tinh, hóa thân trong máu thịt mỗi con người, là máu xương, là lẽ sống của mỗi con người. Điều đó hàm chứa rằng trong mỗi con người đều có một phần Đất Nước tuy nhỏ bé nhưng lại trân quý đáng tự hào biết bao. Từ đó, gợi trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với Đất Nước.

“Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng”

Đất Nước từ quá khứ đến hiện tại, tiếp đến tác giả đã phóng tầm nhìn đến tương lai. “Đất Nước đi xa…đến những tháng ngày mơ mộng” đã thể hiện niềm tin về một tương lai tươi sáng, bình yên. Đặt những dòng thơ này trong hoàn cảnh lịch sử chiến tranh khốc liệt, ta càng thêm trân quý khát vọng hòa bình ấy.

“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình  xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời…”

Nghĩa vụ của mỗi cá nhân đối với Đất Nước đã được tác giả thể hiện qua lối suy luận với tiền đề “Đất Nước là…” kết hợp với điệp ngữ “phải biết” cùng hàng loạt động từ chỉ mức độ tăng dần như lời nhắn nhủ chân thành, tha thiết. Để có sự sống thiêng liêng ngày hôm nay biết bao thế hệ đã ngã xuống hi sinh, vì lẽ đó nên mỗi cá nhân phải biết san sẻ, gắn bó hóa thân tiếp nối truyền thống hào hùng ấy. Bóng dáng mỗi cá nhân đã làm nên bóng hình Đất Nước “muôn đời”

Tư tưởng chủ đạo – Đất Nước của nhân dân và ca dao thần thoại

Cách nhìn của tác giả về những địa danh thắng cảnh là một góc nhìn mới mẻ đầy sáng tạo, mang đậm chiều sâu.

“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

Cặp vợ chồng yêu nhau góp thêm hòn Trống Mái

Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại

Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương.

Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm.

Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên.

Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh

Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm.”

Khi cảm nhận Đất nước, ta cũng nhận thấy động từ “góp” được điệp lại liên tục khẳng định vai trò của nhân dân đã làm nên Đất Nước. Hình ảnh nhân dân được tái hiện với nhiều thân phân, tầng lớp phong phú, từ những người hữu danh đến những người vô danh thầm lặng. Người vợ nhớ chồng, vợ chồng yêu nhau, người học trò nghèo, ông Đốc, ông Trang, bà Đen, bà Điểm,…gắn liền với mỗi đối tượng là một địa danh cụ thể – núi Vọng Phu, hòn Trống Mái, núi Bút, non Nghiên, Hạ Long,… 

Những khung cảnh ấy gắn liền với cuộc sống nhân dân và nó chỉ trở thành thắng cảnh khi đã gắn với con người, được tiếp nhận và cảm nhận qua tâm hồn nhân dân và lịch sử dân tộc. Nhìn mỗi ngọn núi, dòng sông, ruộng đồng, gò bãi đều mang dấu ấn ông cha qua bốn nghìn năm lịch sử với đầy đủ cung bậc tình cảm, truyền thống dân tộc (gót ngựa Thánh Gióng, rồng uốn thành sông, voi dựng nên đất tổ). 

Nhìn vào chiều sâu của dòng chảy lịch sử để nhận thức sâu sắc vấn đề, khẳng định vấn đề một lần nữa: từ ngàn xưa nhân dân đã là người chiến đấu xây dựng bảo vệ Đất Nước.

“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ao nước, một lối sống ông cha

Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta.”

Cảm nhận Đất nước để thấy cảnh vật không chỉ là tạo vật của tạo hóa mà còn phản ánh đời sống, tính cách, gửi gắm ước mơ, tâm hồn Việt, lối sống Việt. Hình ảnh đó trải dài khắp nơi trên Đất Nước. Chính nhân dân đã tạo dựng nên Đất Nước này, đã đặt tên ghi dấu mình vào từng tấc đất quê hương nên “Chẳng mang một dáng hình…..Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”.

“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ chuyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói

Họ gánh theo tên xã tên làng trong mỗi chuyến di dân

Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại”.

Nhân dân còn góp phần cho Đất Nước đi đến mai sau. Họ giữ gìn và truyền lại cho bao thế hệ nối tiếp từ hạt giống, ngọn lửa đến bản sắc, phong tục, từ giá trị vật chất đến giá trị tinh thần. Tất cả đều được nhân dân giữ gìn, và tiếp nối.

Đất Nước được nhắc đến là “Đất Nước của ca dao thần thoại” vì đó là nền văn hóa dân gian do nhân dân tạo nên và cũng vì nhân dân mà hình thành, thấm nhuần vẻ đẹp tâm hồn mộc mạc chất phác mà thiết tha nghĩa tình.

“Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại

Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”

Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội

Biết trồng tre đợi ngày thành gậy

Đi trả thù mà không sợ dài lâu.”

Khi cảm nhận Đất nước, người đọc sẽ thấy rõ trong muôn vàn vẻ đẹp của đời sống nội tâm phong phú được khắc họa trong ca dao, tác giả đã dừng lại ở một số nét nổi bật, độc đáo. Vẻ đẹp của tình yêu thủy chung say đắm. Điều đó không chỉ được khắc họa qua hình ảnh hòn Vọng Phu, hòn Trống Mái, gừng cay muối mặn mà còn được thể hiện say đắm nồng nàn khi “biết yêu em từ thuở trong nôi”.

Tiếp đến là vẻ đẹp của lối sống giàu nghĩa tình và vẻ đẹp của ý chí quật cường, của quyết tâm chống giặc ngoại xâm. Mạch cảm xúc và mạch chính luận nhẹ nhàng tha thiết đến cuối thì trào dân kết lại thành một chân lý “Đất Nước của nhân dân” – đây cũng chính là tư tưởng cốt lõi, là nguồn cội của tất cả mọi hình ảnh, mọi nỗi niềm trăn trở của nhà thơ. 

Nhận xét đánh giá tác phẩm khi cảm nhận Đất nước

Khi cảm nhận Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, ta thấy nhà thơ đã vận dụng thành công ý tứ của ca dao dân ca để thể hiện một tư tưởng quan niệm rất mới. Dùng chính lời ăn tiếng nói của nhân dân để thể hiện “Đất Nước của nhân dân”. Những hình ảnh giản dị quen thuộc nhưng đi vào thơ của Nguyễn Khoa Điềm lại mang đến cho người đọc nhiều bất ngờ thú vị. 

Những hình ảnh, câu hát, thần thoại mà người Việt Nam nào cũng biết nhưng hiện lên đầy màu sắc mới lạ. Nguyễn Khoa Điềm đã thổi hồn vào đó. Tư tưởng Đất Nước của nhân dân là tư tưởng xuyên suốt nổi bật toàn bài. Và qua đoạn trích trên Nguyễn Khoa Điềm đã chứng minh điều đó một cách đầy thuyết phục. Đất Nước của nhân dân vì nhân dân mà có nên tất cả mọi người phải có ý thức trách nhiệm đối với quê hương xứ sở của mình.

Kết bài: Cảm nhận Đất nước để thấy đoạn trích mở ra một thế giới thần thoại quen thuộc cho đến một thế giới của cuộc sống lao động sinh hoạt bình dị. Nhưng hơn hết, đoạn trích đã hoàn thành sứ mệnh chuyển tải thông điệp Đất Nước của nhân dân một cách tròn trịa. Những vần thơ ấy cứ thế mà sống mãi cùng tháng năm. Và gieo vào lòng người những cảm xúc tinh tế tự hào cũng như ý thức đối với mảnh đất quê hương bình dị nhưng tươi đẹp này.

Dàn ý cảm nhận Đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm

Để cảm nhận Đất nước về tư tưởng nội dung cũng như giá trị nghệ thuật, các em cần nắm được dàn ý chi tiết cảm nhận bài thơ Đất nước như sau.

Mở bài cảm nhận Đất nước

• Giới thiệu ngắn gọn nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm và đoạn trích Đất nước.
• Dẫn dắt đến những cảm nhận đầy mới mẻ về tư tưởng của bài thơ.

Thân bài cảm nhận Đất nước 

• Khái quát hoàn cảnh sáng tác và nội dung của đoạn trích.
• Đất Nước gắn liền với không gian sinh tồn rộng lớn và giàu đẹp của dân tộc.
• Đất nước là những gì bình dị, gần gũi và thân thường với cuộc sống hàng ngày.
• Hình tượng Đất nước gắn với ý thức trách nhiệm của mỗi người.
• Tư tưởng Đất nước của nhân dân, Đất nước của ca dao và thần thoại. 

Kết bài cảm nhận Đất nước 

• Đánh giá và cảm nhận Đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm.
• Trình bày suy nghĩ và trách nhiệm của bản thân khi cảm nhận Đất nước.

Với giọng điệu thơ sâu lắng, đậm chất suy tư cùng với những giãi bày bộc bạch, lại vừa như tự nói với chính mình, Nguyễn Khoa Điềm đã tạc lên một hình tượng Đất nước kì vĩ thiêng liêng mà quá đỗi thân thương và bình dị. Đó là Đất nước của nhân dân, Đất nước của ca dao và thần thoại. Với những lý lẽ và dẫn chứng đầy thuyết phục, nhà thơ đã khẳng định được vị trí và vai trò to lớn của đất nước trong cuộc sống của mỗi con người. Trang thơ khép lại nhưng trong sâu thẳm mỗi chúng ta là những xúc cảm bồi hồi và xao xuyến nơi sâu thẳm đáy lòng. 

Trên đây là những cảm nhận Đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm trong chương trình Ngữ Văn 12. Hy vọng đã cung cấp cho bạn nội dung hữu ích phục vụ quá trình học tập. Nếu có bất cứ thắc mắc hay bổ sung gì về chủ đề cảm nhận Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, đừng quên để lại nhận xét bên dưới để cùng chúng tôi trao đổi thêm nhé. Chúc bạn luôn học tốt!

Xem thêm >>> Tư tưởng Đất nước của nhân dân trong Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

Xem thêm >>> Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi [HAY NHẤT]