Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà trong tùy bút của Nguyễn Tuân

Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân để thấy hình tượng người lao động vừa mang chất nghệ sĩ vừa mang chất anh hùng giữa dòng sông Đà đầy hung bạo và hiểm nguy. Đó là hình ảnh người lái đò sông Đà dũng cảm, can trường, độc hành đưa con đò mưu sinh chiến đấu với con sông Đà vừa hung hiểm lại vừa xinh đẹp. Cùng Tip.edu.vn tìm hiểu, cảm nhận và phân tích hình tượng người lái đò sông Đà qua bài viết dưới đây.

Mở bài: Cách mạng tháng Tám thành công không chỉ ảnh hưởng sâu sắc đến tình hình đất nước mà còn ảnh hưởng đến cả văn học. Con người bước vào thời đại mới bằng một tâm thế mới. Con người trong thời đại mới bên cạnh kháng chiến chống ngoại xâm còn mang trong mình thêm một trọng trách khác – xây dựng đất nước giàu mạnh. Từ điều đó, hình tượng con người lao động xuất hiện ngày càng nhiều trong văn học. Trong đó, không thể không nhắc đến hình tượng người lái đò trong tác phẩm “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân. Cùng phân tích hình tượng người lái đò sông Đà để thấy vẻ đẹp của người lao động trong thời đại mới.

Giới thiệu chung về tác giả Nguyễn Tuân và tác phẩm

Trước khi phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, chúng ta cần nắm được những nét chính về tác giả Nguyễn Tuân cũng như tác phẩm. Nguyễn Tuân là một nhà văn có cá tính riêng, độc đáo trong văn đàn Việt Nam. Nguyễn Tuân đem là vừa một tri thức giàu lòng yêu nước, có ý thức dân tộc sâu sắc vừa là một con người rất mực tài hoa uyên bác, trân quý nghề nghiệp của mình. Trong mỗi sáng tác của Nguyễn Tuân, người đọc bắt gặp một giọng văn tài hoa pha chút “ngông” rất riêng của Nguyễn Tuân.

Nếu trước đó, Nguyễn Tuân bất mãn trước cuộc sống hiện tại tìm quên về cái của quá khứ – cái đẹp của “vang bóng một thời” nhưng khi cách mạng thành công đã xóa đi sự bi quan đem đến một sự lạc quan tươi sáng cho ông. Nguyễn Tuân hăng hái, tích cực tham gia vào công cuộc xây dựng đất nước. Hơi thở của thời đại mới cũng đã đi vào tác phẩm của Nguyễn Tuân.

Trong quá trình phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, ta thấy tác phẩm tiêu biểu cho giai đoạn sáng tác sau cách mạng của Nguyễn Tuân là tập tùy bút sông Đà. Đây là kết quả của chuyến đi thực tế đến Tây Bắc năm 1958 đến 1960. Hình tượng người lái đò sông Đà được tác giả kỳ công khắc họa bằng một giọng văn say mê, ngợi ca.

Đó là hình tượng con người gắn với cuộc sống lao động, nhưng con người ấy đã được ông nhìn nhận dưới góc độ của một người nghệ sĩ. Ở nhân vật người lái đó, ta bắt gặp sự hòa quyện giữa hai con người – một người nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật lái đò vượt thác cùng một một con người bình dị trong cuộc sống hằng ngày. Khi phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, người đọc sẽ cảm nhận rất rõ điều này.

Phân tích hình tượng người lái đò sông đà

Lai lịch của người lái đò sông Đà trong tác phẩm

Khi phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, ta thấy nhà ông ở ngã tư sông sát tỉnh. Ông làm công việc chở chè, chở cánh kiến đỏ, cánh kiến trắng, chở những sản vật từ miền núi về miền xuôi. Ông làm nghề này đã được hơn mười năm dày dặn kinh nghiệm. Ngoại hình của nhân vật người lái đò được tác giả khắc họa với những tố chất đặc biệt phù hợp với người chèo đò. Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, ta thấy rất rõ điều này.

Người lái đò được miêu tả với tay lêu nghêu như cây sào, giọng nói ào ào như tiếng nước, “nhỡn giới vời vợi như lúc nào cũng mong một cái bến xa nào đó trong sương mù”. Nhìn người lái đò không ai nghĩ ông đã ngoài ngũ tuần. Ông lái còn là một người ưa thích mạo hiểm, phiêu lưu. Ông không thích chèo thuyền trên những khúc sông êm vì “dễ dại tay dại chân buồn ngủ” mà thích chèo lái trên những khúc sông có những thác nước đầy mạo hiểm, thử thách tài trí của bất kỳ người lái đò nào.

Đi nhiều lần thành thói quen khiến ông ghi nhớ một cách tỉ mỉ chính xác vị trí của từng hòn đá, đặc điểm của từng khúc sông. Những luồng thác sông Đà như một bản hùng ca vĩ đại của thiên nhiên còn ông lái đò đã thuộc đến từng dấu chấm câu, chấm than trong khúc ca ấy. Có thể thấy, phân tích hình tượng người lái đò sông Đà giúp ta cảm nhận rõ nét về con người lao động đầy nghệ thuật này.

Người nghệ sĩ trong nghệ thuật lái đò vượt thác

Phân tích hình tượng người lái đò sông đà trong cái nhìn của Nguyễn Tuân trước hết là một người nghệ sĩ tài hoa, dũng cảm trong nghệ thuật vượt thác leo ghềnh. Tài nghệ ấy được đặc tả rõ nét trong cuộc thủy chiến căng thẳng giữa người lái đò và binh lính thủy quái. Trước khi viết về cuộc chiến đấu căng thẳng giữa con người và dòng sông, Nguyễn Tuân đã vẽ ra cho người đọc một bức tranh cụ thể sinh động về khung cảnh thiên nhiên về sự dữ dội của dòng sông Đà.

Sự dữ dội ấy đến từ cảnh vật, tiếng nước réo và đến từ cả sự thay đổi vị trí của những tảng đá trên dòng sông Đà. Đó là những quãng thác ghềnh dữ dội như quãng mặt ghềnh Hát Loóng, quãng Tà Mường Vát phía dưới Sơn La. Ầm ầm tiếng nước réo liên thanh, tưởng chừng đó là âm thanh của “một ngàn con trâu mộng”.

Sông Đà đến với cuộc chiến bày một sự chuẩn bị kỹ lưỡng chu đáo với sự áp đảo về lực lượng cũng như về thanh thế. Còn người lái đò vẫn tỏ ra điềm tĩnh. Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà ta thấy ông đến với cuộc chiến bằng tấm lòng dũng cảm, bằng tài năng và cả trí nhớ tuyệt vời của mình “đã nắm chắc binh pháp của thần sông, thần đá. Ông đã thuộc quy luật phục kích của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này”.

Khi phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, ta thấy Nguyễn Tuân đã tạo ra nhiều thử thách để nhân vật bộc lộ phẩm chất tài hoa của mình trong hành trình chèo đò vượt thác. Sự tưởng tượng của Nguyễn Tuân đã vẽ ra cuộc vượt thác như một trận thủy chiến giữa người lái đò – vị thuyền trưởng lão luyện với đội quân hùng hậu hung hăng – đá, thác, nước sông Đà. Trận thủy chiến trải dài qua ba vòng vây thạch trận đầy căng thẳng, cam go.

Ở vòng vây đầu tiên, vòng vây này được tác giả miêu tả dài nhất. Ở vòng này, sông Đà chủ động tấn công, hò reo để uy hiếp ông lái đò. Thác nước cùng đá dùng hết tất cả những món đòn hiểm độc nhất để hạ gục ông lái ngay từ vòng đầu tiên. Chiến thuật của con sông ở vòng này là bày ra ba tuyến trung, tiền, hậu phối hợp với thác nước.

Người lái đò phải đối mặt cùng “sóng bọt đã trắng xóa cả một chân trời đá” với những hòn đá hung hãn, ngỗ ngược đang mai phục từ ngàn năm nay chực chờ “nhổm cả dậy để vồ lấy thuyền”. Đá bày thạch trận “ba hàng chặn ngang trên sông đòi ăn chết cái thuyền” với hàng tiền vệ “giữ vai trò dụ cái thuyền đối phương đi vào sâu nữa” cho tuyến hai “đánh khuýp quật vu hồi lại”, nếu thuyền thoát qua thì đã có tuyến ba gồm bao nhiêu “boong-ke chìm và pháo đài nổi” quyết tâm “phải tiêu diệt tất cả thuyền trưởng thủy thủ ở chân thác”.

Có những hòn đá được nhà văn miêu tả hệt như những tên tướng giặc kiêu căng hợm hĩnh phối hợp cùng “nước thác reo hò” như một đội quân liều mạng đầy sát khí sẵn sàng ùa vào mà “bẻ gãy cán chèo” của người lái đò, mà “thúc gối vào bụng và hông thuyền”, “đội cả thuyền lên”, nhằm vào chỗ hiểm tấn công liên tiếp với lối “đánh hồi lùng, đánh đòn tỉa, đánh đòn âm”.

Cảnh tượng lúc bấy giờ cũng thật tráng lệ khi trong khoảnh khắc mặt sông “lòa sáng lên như một của bể đom đóm rừng ùa xuống mà châm lửa vào đầu sóng”. Nguyễn Tuân đã vận dụng kiến thức liên ngành về điêu khắc, quân sự. Quá trình phân tích hình tượng người lái đò sông Đà khiến ta nhận thấy tác giả đã dựng dậy tất cả những tảng đá tưởng ngủ yên hàng ngàn năm của sông Đà. Những hòn đá vô tri bỗng hóa thành những tên tướng hung hãn. Thế trận lúc này nghiêng về phía thần sông.

Đối diện với hiểm nguy, người lái đò vẫn hết sức bình tĩnh, hiên ngang như một tướng soái trước kẻ thù. Trước những đòn thù tàn độc của đối phương ông đã “cố nén vết thương, hai chân vẫn kẹp chặt lấy cuống lái”, “giữ mái chèo khỏi bị hất lên” và trên chiếc thuyền sáu bơi chèo, người ta vẫn nghe thấy “tiếng chỉ huy ngắn gọn tỉnh táo của người cầm lái” đang sẵn sàng đối mặt, chiến đấu và chiến thắng lũ giặc đá đông đảo, đầy chủ động, hiểm ác ranh ma.

Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, ta thấy ông lái đò chiến thắng bằng bản lĩnh, sự điềm đạm, nắm chặt chiến thuật, vượt qua nỗi đau về thể xác để chiến đấu hết mình. Ông lái đò cũng chính là hình ảnh con người trong quá trình chinh phục tự nhiên dù gặp nhiều khó khăn thách thức nhưng vẫn không ngừng nỗ lực trong bước đường khám phá, chinh phục thiên nhiên.

Ở vòng vây thứ nhất, chiến thuật đánh nhanh thắng nhanh của con sông bị phá vỡ. Đến vòng vây thứ hai nó lập tức thay đổi chiến thuật, bố trí lại các cửa. Tại vòng vây thứ hai, con sông đã mở ra bốn cửa tử, một cửa sinh, cửa sinh lại nằm “lặp lờ phía tả ngạn sông” thì ở vòng vây thứ hai này, sông đà đã mở thêm nhiều cửa tử để đánh lừa con thuyền và cửa sinh lại “bố trí lệch qua phía bờ hữu ngạn” dữ dội hơn, đang chờ đóng ông chính là “dòng thác hùm beo đang hồng hộc tế mạnh trên sông đá” với “bốn năm bọn thủy quân cửa ải lướt bên bờ trái liền xô ra định níu thuyền lôi vào tập đoàn cửa tử.” Sông Đà không còn phô trương thanh thế như ở vòng đầu và bắt đầu cẩn trọng hơn với đối thủ của mình – một đối thủ cân tài cân sức. Nó không còn xem thường ông lái đò nữa. Quãng sông khúc này cũng ngắn hơn.

Vòng vây này, tác giả mô tả thế trận của thần sông ngắn gọn hơn mà tập trung vào khắc họa hình ảnh ông lái đò. Khi phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, người đọc nhận ra khi vượt qua vòng một, ông không ngơi tay phút nào mà trực tiếp chiến đấu tiếp vòng hai. Trước sự thay đổi cách đánh của sông Đà, ông lái đò cũng thay đổi chiến thuật.

Lúc này, ông lại là người nắm thế chủ động, chuyển từ phòng thủ sang tấn công. Chỉ với đôi bàn tay linh hoạt, tài hoa của mình ông đã khéo léo điều khiển con thuyền “bám chắc lấy nguồn nước đúng mà phóng nhanh vào cửa sinh, mà lái miết một đường chéo về phía cửa đá ấy”. Ông lái đò lúc “cưỡi lên thác”, lúc “nắm chặt được cái bờm sóng”, lúc thì “ghì cương lái”, lúc thì ông tránh mà “rào bơi chèo lên”, lúc thì “đè sấn lên mà chặt đôi ra để mở đường tiến”. Cuối cùng, ông đã chiến thắng cái lũ đá lúc này đang “tiu nghiu cái mặt xanh lè” vì thất vọng.

Vòng vây thứ ba càng nguy hiểm hơn cả bởi vì “bên phải bên trái đều là luồng chết cả”, cái luồng sống ở vòng vây này lại “ở ngay giữa bọn đá hậu vệ của con thác”. Đây dường như là thế trận cuối cùng của con sông, con sông dồn hết tất cả mọi sức lực bình sinh để chiến đấu. Nước, đá sông Đà dường như cũng bắt đầu cảm thấy mệt mỏi trước khí thế của ông lái đò dày dặn kinh nghiệm này.

Nhưng không vì thế nó chịu thua ngừng chiến đấu. Thác đá bày trận ít hơn nhưng nguy hiểm hơn bởi sự xuất hiện của “bọn đá hậu vệ”. Bố trí lại các cửa sinh tử, các tảng đá, con sông cũng tiếp tục lao mình vào cuộc chiến đấu với người lái đò. Con sông như một vị tướng thực thụ chiến đấu hết mình trong cuộc chiến này. Có thể nói, phân tích hình tượng người lái đò sông Đà khiến ta cảm nhận rất rõ những hiểm nguy và khó khăn mà ông lái đò phải đối mặt.

Ông lái đò dường như lúc này đã thấm mệt nhưng ông vẫn còn minh mẫn để chiến đấu với con sông. Trước thế đòn hiểm độc cuối cùng của con sông, ông lái đò vẫn anh dũng phóng thẳng thuyền, chọc thủng vào cửa giữa đó. Người lái đò rất linh hoạt điều khiển “thuyền vút qua cổng đá cánh mở cánh khép”, qua bao nhiêu cửa “thuyền như một mũi tên tre xuyên nhanh qua hơi nước”.

Ở vòng vây cuối cùng này, ông lái đò cũng đã mạnh mẽ, vững vàng và nhanh chóng vượt qua. Nhịp điệu ở vòng này nhanh hơn, khẩn trương hơn dường như cả người lái đò và con sông đều dốc toàn lực quyết một trận chiến phân thắng bại cuối cùng. Nguyễn Tuân đã dùng nhiều từ tả tốc độ nhanh, uy lực mạnh của con  thuyền. Từ đó, gián tiếp ngợi ca sự tài hoa của người lái đò.

Con người bình dị trong cuộc sống đời thường

Khi phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, người đọc cũng thấy ngoài vẻ đẹp anh hùng trong nghệ thuật chèo đò, ông lái đò ấy còn mang những nét đẹp bình dị trong cuộc sống đời thường. Trước thác nước hung bạo, ông lái đò dũng cảm, táo bạo, liều lĩnh, thế nhưng khi vượt qua thì tất cả đều trở thành bình thường “sóng thác xèo xèo tan trong trí nhớ”.

Tác giả miêu tả phong thái ung dung của người lái đò khi họ “đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam và toàn bàn tán về cá anh vũ, cá dầm xanh… cũng chả thấy ai bàn thêm một lời nào về cuộc chiến thắng vừa qua”. Cuộc sống của họ thường nhật phải đối diện với thiên nhiên khốc liệt, “ngày nào cũng chiến đấu với sông Đà dữ dội, ngày nào cũng giành lấy cái sống từ tay những cái thác” cho nên với họ tất cả đều “không có gì là hồi hộp đáng nhớ”.

Công cuộc vượt thác khó khăn gian nan đầy thách thức và hồi hộp ấy khiến khiến người đọc cũng phải thót tim và không khỏi ngưỡng mộ tài nghệ của người lái đò. Nhưng ta thấy, trong những phút nghỉ ngơi khi trận đấu vừa kết thúc trong chiến thắng huy hoàng đầy tự hào, ông lái đò không nhắc gì đến chiến công vẻ vang ấy. Họ chỉ ngồi nói chuyện với nhau về cuộc sống. Một cuộc nói chuyện bình dị mà nếu chỉ nghe cuộc nói chuyện ấy, người đọc không thể nào biết người lái đò này vừa trải qua một cuộc chiến cam go đến dường nào.

Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà giúp ta hiểu được đó là con người bình dị trong cuộc sống lao động thường ngày. Trước cách mạng tháng Tám, trong “vang bóng một thời” Nguyễn Tuân hướng cái đẹp sự ngợi ca của những tài hoa đặc biệt phi thường như Huấn Cao trong Chữ người tử tù, ông Bát Lê trong Chém treo ngành, cụ Ấm trong Chén trà trong sương sớm… Đây đều là những con người tài hoa nhưng người đọc chỉ có thể đứng từ xa mà cung kính ngưỡng mộ cái tài hoa, cái khí phách hiên ngang ấy.

Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, người đọc còn cảm nhận trong đấy một sự lạc lõng giữa cõi phàm tục, một nỗi buồn man mác. Mỗi trang văn đều thấp thoáng một sự bất lực trước hiện tại. Sự thành công của cách mạng tháng Tám đã đem đến một cảm hứng mới nhiệt thành hơn nồng hậu hơn trong trang văn của Nguyễn Tuân. Tuy vẫn hướng ngòi bút của mình đến cái đẹp sự tài hoa nhưng ông đã đi tìm kiếm vẻ đẹp trong cuộc sống lao động đời thường.

Người lái đò bên cạnh là một người nghệ sĩ tài hoa ông còn là một con người của đời thường. Ông lái đò ấy có thể là bất kỳ người lái đò nào trên sông Đà, không tồn tại độc nhất như Huấn Cao, Bát Lê, cụ Ấm. Người lái đò của Nguyễn Tuân mang đến cho người đọc một cảm giác gần gũi chân thật. Đó là vẻ đẹp của con người hòa cùng vẻ đẹp của cuộc sống lao động.

Nhận xét tác phẩm khi phân tích hình tượng người lái đò sông Đà

Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà qua trận thủy chiến, ta thấy Nguyễn Tuân như một người thợ kim hoàn vừa khéo léo vừa tỉ mỉ lựa chọn từng ngôn từ. Nguyễn Tuân đã nhìn nhận con người lao động đời thường trong cái nhìn đầy tính nghệ thuật. Hình ảnh người lái đò được ông khắc họa chủ yếu qua hành động, ông không tập trung vào miêu tả tâm trạng cũng như lời nói.

Điều đó phù hợp với sự căng thẳng cam go của trận thủy chiến. Ngôn từ mạnh được sử dụng liên tiếp tạo ra nhịp điệu nhanh, mạnh cho câu văn nhưng khi miêu tả sự bình dị của ông lái đò trong cuộc sống đời thường, ngôn ngữ như dãn ra, mềm mại và uyển chuyển.

Đoạn văn mang đậm dấu ấn phong cách của Nguyễn Tuân – mọi việc mọi vật và con người đều nhìn nhận trong cảm hứng của người nghệ sĩ. Với ông nghệ sĩ mang một ý nghĩa rộng lớn khái quát hơn. Không chỉ là những người hoạt động trong nghệ thuật mà còn là người đạt đến tầm cao của một lĩnh vực nào đó trong cuộc sống. Mà ông lái đò là ví dụ điển hình. Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà, ta thấy trước con sông hung bạo, ông vẫn điềm tĩnh, thông minh, tài trí như một vị tướng giữa trận đồ bát quái của con sông Đà hung bạo.

Kết bài: Bằng sự trải nghiệm tuyệt vời, chân thật cùng cảm xúc tinh tế, tác giả đã biến sông Đà thành một tuyệt tác của thiên nhiên, còn ông lái đò là một người lao động tài hoa nhưng không kém phần lãng mạn. Tác phẩm đã thể hiện rõ sự chuyển biến về cảm hứng của Nguyễn Tuân sau cách mạng tháng tám. Tác phẩm này đã góp phần khẳng định vị thế tài năng của Nguyễn Tuân trong nền văn xuôi Việt Nam hiện đại.

Dàn ý phân tích hình tượng người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân

Để giúp bạn nắm được các ý chính của bài viết về hình tượng người lái đò sông Đà cũng như nội dung và ý nghĩa của văn bản đã học, Tip.edu.vn sẽ giúp bạn khái quát lập dàn ý phân tích hình tượng người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân.

Mở bài phân tích hình tượng người lái đò sông Đà 

• Giới thiệu những nét tóm tắt về Nguyễn Tuân và tác phẩm Người lái đò sông Đà.
• Nhấn mạnh hình tượng người lái đò sông Đà chính là hình tượng trung tâm của tác phẩm này.

Thân bài phân tích hình tượng người lái đò sông Đà 

• Đôi nét về tác giả cùng tác phẩm Người lái đò sông Đà.
• Tìm hiểu, cảm nhận về hình tượng người lái đò sông Đà.
• Nguồn gốc, lai lịch của người lái đò sông Đà trong tác phẩm.
• Ông lái đò chính là người nghệ sĩ trong nghệ thuật lái đò vượt thác.
• Người lái đò cũng mang vẻ đẹp bình dị trong cuộc sống đời thường.
• Đánh giá tác phẩm khi tìm hiểu hình tượng người lái đò sông Đà.

Kết bài phân tích hình tượng người lái đò sông Đà

• Nhấn mạnh hình tượng người lái đò thể hiện tư tưởng của tác phẩm.
• Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản Người lái đò sông Đà.

Trên đây, Tip.edu.vn đã cung cấp những cảm nhận và phân tích hình tượng người lái đò sông Đà. Hy vọng đã giúp bạn có những kiến thức hữu ích phục vụ quá trình học tập. Chúc bạn luôn học tốt!

Xem thêm:

• Phân tích hình tượng sông Đà trong tác phẩm Người lái đò sông Đà
• So sánh vẻ đẹp trữ tình của sông Đà và sông Hương – [BÀI VIẾT HAY NHẤT]
• Phân tích và cảm nhận chất vàng mười trong người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân